Rotterdam – Winston Churchill is vanmiddag benoemd tot ereraadslid van Rotterdam. Churchill, die na de oorlog verrassend de verkiezingen verloor, maakt een tour door Nederland. De Rotterdammers kwamen massaal naar de Brit kijken.
In enthousiasme kon de Maasstad natuurlijk niet achterblijven op Amsterdam, Den Haag en Leiden. Overal langs de route hingen vlaggen en spandoeken. Rotterdammers waren in grote getale gekomen om een glimp op te vangen van het bekende V-teken, de hoed en de sigaar van de Britse staatsman.
Intocht van Winston Churchill in Rotterdam. Foto: Alex de Herder, Stadsarchief Rottedam
Het bezoek begon iets over twaalven toen Churchill op de grens van Overschie en Rotterdam werd opgewacht door burgemeester Oud en hoofdcommissaris van de politie Staal.
Churchill in gezelschap van zijn vrouw Clementine en dochter Mary kreeg bloemen aangeboden door Henny Bennekers, de dochter van een als gijzelaar geëxecuteerde hoofdinspecteur van de politie en de jonge Winston Berwers, die naar de Britse leider genoemd was bij zijn geboorte in 1941 en dus gedurende de hele oorlog zijn naam niet mocht gebruiken.
Eenmaal aangekomen op de Coolsingel werd Churchill verwelkomd door duizenden Rotterdammers. Voordat hij het gemeentehuis betrad inspecteerde hij de aangetreden erewacht van de mariniers. In de raadszaal waren voor de zetels van het College stoelen neergezet voor de gasten. Mevrouw Churchill met dochter Mary, de ministers Beel en Van Rooyen en de Commissaris van de Koningin.
Winston Churchill op het balkon van het Rotterdamse stadhuis. Foto: Alex de Herder, Stadsarchief Rottedam
Goede band
De burgemeester opende de raadsvergadering en verzocht de ingestelde commissie van in- en uitgeleide om de eerbiedwaardige gast de raadszaal te laten betreden. Onder luid applaus werd vervolgens Churchill de zaal binnengeleid.
In zijn toespraak herinnerde burgemeester Oud de aanwezigen aan de banden tussen Nederland en Engeland in de geschiedenis verankerd.
“Zij behoort tot de steden wier namen gij verklaardet nimmer te zullen vergeten. Wij zijn u daarvoor dankbaar. Het is ons daarom een groot genoegen en een grote eer u voortaan te mogen beschouwen als behorend tot onze gemeenteraad. Gij zult stellig in de geschiedboeken van onze stad blijven vermeld als het meest illustere lid dat ooit in de vergadering van deze Raad werd geïnstalleerd”
(Burgemeester Oud van Rotterdam, 13 mei 1946)
Churchill kreeg uit handen van Oud het erelidmaatschap van de Rotterdamse gemeenteraad. Daar zat wel één verschil bij. Normaliter krijgen normale raadsleden een zilveren penning, het ereraadslid Churchill kreeg er een van goud omgehangen.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Afwezigheid
Churchill grapte in een reactie over het erelidmaatschap van de Rotterdamse raad. “I do not know whether i shall have to be re-elected. I cannot give a promise to be a very regular attendant”. Hij kon niet beloven of hij er wel eens zou zijn, als raadslid, mocht hij herkozen worden als premier.
Ondanks zijn afwezigheid beloofde de Britse staatsman de belevenissen in Rotterdam met interesse te volgen. Churchill ging verder in op het feit dat zes jaar geleden de weerloze stad verwoest werd door een genadeloos bombardement door de Duitsers.
Maar als de vijand dacht dat men daarmee de geest van de bevolking kon breken, had hij het mis. Die is juist sterker dan ooit, zei de voormalig regeringsleider.
Winston Churchill vertrekt uit het Rotterdams Stadhuis. Foto: Alex de Herder, Stadsarchief Rottedam
De ex-premier van het Verenigd Koninkrijk sloot af met een boodschap die hij enkele dagen daarvoor had gegeven aan de studenten van Leiden toen hij daar zij eredoctoraat in ontvangst nam.
“The world is open to you. Go forward . Raise your country to a level it has never yet reached.”
(Winston Churchill, Rotterdam, 13-05-1946)
De nieuwe generatie moest dit vooral doen in samenwerking met alle volkeren die rechtvaardige belangen voorstaan om zo nieuwe bladzijden te kunnen toevoegen aan de roemrijke geschiedenis van Nederland.
Na een lunch volgde er een korte rit door Rotterdam. De Rotterdammers ontvingen hem met een soort ticker-tape parade op de Meent, de Schiedamsesingel en de Van Vollenhovenstraat. Churchill kon ook met eigen ogen de desolate vlaktes in het centrum aanschouwen, waardoor eens te meer de verwoestingen van de oorlog duidelijk werden.
Het gezelschap vertrok daarna weer richting de gemeentegrens waar Oud en Staal afscheid van hem namen. Churchill reed verder naar vliegveld Valkenburg waar hij zijn vijfdaags bezoek aan ons land zou beëindigen. Hij werd daar uitgezwaaid door minister-president Schermerhorn, prins Bernhard en de Britse ambassadeur.
Hoe het verder ging
In het stadhuis van Rotterdam herinnerd een plaquette in de raadzaal en een buste in de hal aan het gedenkwaardige bezoek van deze “grootste Brit aller tijden”. Onder de plaquette staat ‘The world is open to you’, een verwijzing naar de uitspraak van Churchill in Rotterdam.
Het borstbeeld van Winston Churchill in het stadhuis van Rotterdam. Foto: Alex de Herder, Stadsarchief Rottedam
Churchill was in 1945 vrij onverwacht verslagen bij de verkiezingen door de Labour partij van Clement Attlee. Voor de oorlogsleider restte niets anders dan de oppositiebanken. Churchill werd echter een veelgevraagd spreker en werd wereldwijd bedolven onder eerbetonen, eredoctoraten en prijzen. Het bezoek aan Nederland was in dat opzicht er een van de velen. Tijdens een rondreis in Amerika in 1946 hield hij in aanwezigheid van president Truman zijn beroemde speech in Fulton, Missouri. Aan die speech hebben we de term ‘het ijzeren gordijn’ te danken.
“Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee, is een ijzeren gordijn neergelaten dwars door het Europese continent. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal en Oost-Europa: Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia. Al deze beroemde steden en de bevolkingen eromheen, liggen binnen de Russische sfeer en zijn alle in een of andere vorm onderworpen, niet alleen aan de Sovjet-Russische invloed, maar in grote en steeds grotere mate aan directe beheersing door Moskou”.
Churchill kreeg uit handen van Oud het erelidmaatschap van de Rotterdamse gemeenteraad. Daar zat wel één verschil bij. Normaliter krijgen normale raadsleden een zilveren penning, het ereraadslid Churchill kreeg er een van goud omgehangen.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Hoewel hij tijdens zijn bezoek aan Nederland in 1946 bij een toespraak tot de Staten Generaal in Den Haag nog gepleit had voor een (soort van) Verenigde Staten van Europa, verzette hij zich als oppositieleider tegen Britse deelname aan de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en pleitte voor gepaste afstand van het Verenigd Koninkrijk ten opzichte van Europa, handhaving van het Britse Rijk en nauwere banden met Amerika.
Nadat de Labour Party in 1951 verslagen was, werd Churchill opnieuw premier. In die hoedanigheid woonde hij in 1953 in Westminster Abbey de kroning van Elizabeth II bij. Het was een opmerkelijk beeld; de gigant uit de dagen van het Britse Rijk naast een jonge koningin op de drempel van een nieuwe tijd. Maar zijn leeftijd, hij was inmiddels 76, begon hem gedurende zijn tweede termijn parten te spelen. Een beroerte in juni 1953 had tot gevolg dat hij aan zijn linkerkant tijdelijk verlamd raakte. De bevolking kreeg dit niet te horen. Uiteindelijk trad hij in 1955 bij de viering van zijn 80ste verjaardag af.
Op 15 januari 1965 op 90-jarige leeftijd overleed Winston Leonard Spencer-Churchill. Hij werd opgebaard in Westminster Abbey. Duizenden Britten schuifelden gedurende drie dagen aan hem voorbij. Er volgde een staatsbegrafenis en een rouwdienst in St Paul’s Cathedral. Dat de Britten zijn betekenis voor hun land en de wereld niet zijn vergeten bleek overigens in 2002. Bij een verkiezing van de BBC werd Winston Churchill gekozen tot “Grootste Brit aller tijden”. Hij eindigde voor Isambard Kingdom Brunel, prinses Diana, Charles Darwin en William Shakespeare.
‘Herdenk ook de Churchill-doden’
Maar de nalatenschap van Churchill is niet onomstreden. Historici wijzen bijvoorbeeld op zijn visie op de volkeren van de wereld op een bijna sociaal-darwinistische wijze. Dat wil zeggen een volk is beter dan een ander. Dit moet echter in het licht gezien worden van de algemene mening op dit vlak in de Edwardiaanse tijd en is in geen enkel opzicht vergelijkbaar met het rabiate racisme van bijvoorbeeld een Hitler.
Andere critici wijzen op zijn rol bij zijn houding tijdens de hongersnood in wat nu Bangladesh heet. Door voedsel aan troepen voorrang te geven moest de bevolking het met nog minder doen. Churchill heeft ook gepleit voor het inzetten van gifgas (tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog), was een tegenstander van vrouwenkiesrecht, zette voor de oorlog het leger in tegen stakende arbeiders en vond Mahatma Ghandi maar een rare fakir in een laken.
Het meest controversieel is echter de door Churchill goedgekeurde strategie van “bomber command” van massabombardementen op steden zoals Keulen, Hamburg en Dresden in de nadagen van de oorlog waarbij tienduizenden burgers om het leven kwamen (Bijvoorbeeld Hamburg in juli 1943 bijna 45.000 en Dresden in februari 1945 25.000).
De controverse hieromtrent kwam nog eens extra onder de aandacht door de actie van Schiedammer gedurende de dodenherdenking op 4 mei 2018. Hij liet een vliegtuigje rondvliegen met de tekst “Herdenk ook de Churchill-doden” en hij liep op de Dam vlak voor acht uur met een spandoek met daarop: “Churchill massamoordenaar”. Hij werd aangehouden en afgevoerd.
Bronnen:
Rotterdamsch Nieuwsblad – 13 mei 1946, via Stadsarchief Rotterdam
Rotterdamsch Nieuwsblad – 14 mei 1946, via Stadsarchief Rotterdam
Het Vrije Volk – 14 mei 1946 – Churchill Dankbaar
Handelingen van de gemeenteraad van Rotterdam 1945-1946, via Stadsarchief Rotterdam
Geoffrey Best – Churchill (Amsterdam 2014)
Auteur: Allard Schellens
Publicatiedatum: 13-05-2018
Verhaalnummer: 87