SCHOONHOVEN – Tegenstanders van stadhouder Willem V hebben vandaag prinses Wilhelmina gevangen genomen. De echtgenote van de stadhouder is een paar uur vastgehouden in een boerderij bij Goejanverwellesluis, totdat ze weer mocht vertrekken richting Schoonhoven. Deskundigen spreken van een dieptepunt in de verhoudingen tussen de prinsgezinden en de patriotten.
Het botert al jaren niet tussen de aanhangers van Willem V en burgers die naar Frans ideaal een republiek willen. Het conflict verscheurt families, stads- en kerkbesturen.
Prinses Wilhelmina van Pruisen wil een einde aan de machtsstrijd maken. Ze was vanochtend op weg gegaan van haar residentie in Nijmegen naar Den Haag. Haar plan was om daar te onderhandelen met de Staten van Holland en zo een burgeroorlog te voorkomen.
De reis is vermoedelijk uitgelekt. Geruchten gaan dat een kamermeisje haar vriend op de hoogte heeft gebracht van de plannen van Wilhelmina. Hoe dan ook stonden patriotten van het vrijkorps in Gouda de prinses op te wachten bij Bonrepas op de weg tussen Schoonhoven en Haastrecht.
Prinses in een boerderij
Wilhelmina werd meegenomen door leden van het vrijkorps naar een boerderij bij Goejanverwellesluis, die het tijdelijk hoofdkwartier vormde. Daar wachtte commandant De Lange op antwoord van de legerleiding, die gestationeerd was in Woerden, tien kilometer verderop.
Een van de bewakers ging, zeer ongebruikelijk in die tijd, bij de prinses aan tafel zitten. Maar omdat de man geen kwaad in de zin had, vergaf de prinses zijn brutaliteit, hebben bronnen laten weten.
Opnieuw uitstel
De legerleiding van de commissie van Defensie is zojuist gearriveerd. Die weigert de prinses door te laten reizen, zonder toestemming van de Staten van Holland.
Wilhelmina krijgt twee mogelijkheden. Of ze gaat mee met de commissieleden naar Woerden, om daar te overnachten in het plaatselijke kasteel. De andere mogelijkheid is dat ze terugrijdt naar Schoonhoven om daar het antwoord van de Staten af te wachten. Naar verluidt kiest de prinses ervoor om naar Schoonhoven te gaan, onder de begeleiding van twee commissieleden.
Dat Wilhelmina toch wel behoorlijk beledigd is door de gang van zaken, blijkt uit de woorden die ze sprak bij het verlaten van de boerderij. Ze waren gericht tegen het commissielid Daniël Canter Camerlingh.
“Ik zal dit in uwe ogen doen druipen” (Prinses Wilhelmina in Goejanverwellesluis)
Camerlingh antwoordde dat ‘zij daar niet toe in staat was’.
Onpopulair
Uit de gang van zaken bij Goejanverwellesluis blijkt opnieuw dat het huis van Oranje in Holland niet populair is. Bij het aantreden van de stadhouder was de hoop gevestigd op hervormingen, maar die kwamen er niet. Mensen hoopten dat Willem V iets zou doen tegen de regenten, bestuurders die elkaar de bal toespeelden.
Het aanzien van Willem V daalde nog verder na de verliezen in de Vierde Engelse Oorlog, een paar jaar geleden.
Steden in Holland, die vooral de besluiteloosheid van Willem V zat waren, hebben toen een deel van de rechten van de stadhouder ingenomen. Zo mocht Willem V niet meer bepalen wie er in de stadsbesturen zouden komen. Dit maakte de weg vrij voor politici die het niet in de Oranjes zagen zitten.
In de loop van de jaren braken er regelmatig rellen uit tussen patriotten en Oranjegezinden. De patriotten hebben zich de afgelopen jaren georganiseerd in milities of vrijkorpsen. Inmiddels heeft vrijwel elke stad in Holland een eigen vrijkorps.
Sommige rellen tussen vrijkorpsen en Oranje-aanhangers liepen behoorlijk uit de hand. Na problemen in Rotterdam, werd de bekende mosselkeurmeester Kaat Mossel aangehouden. Zij werd een icoon van de Oranjegezinden.
Onlangs kregen patriottische regenten de meerderheid in de Staten-Generaal. Zij ontnamen de prins het bevel over het garnizoen dat in Den Haag gelegerd was. Willem V was daar op zijn beurt zo boos over, dat hij vertrok naar Nijmegen. Gelderland is een van de weinige Oranjegezinde gebieden in Nederland.
Splitsing
Steeds meer gebieden zijn op de hand van de patriotten. Vooral in Holland, Utrecht, Overijssel en Friesland hebben zij het voor het zeggen.
Twee maanden geleden werd een commissie van Defensie opgericht, om de verdediging van Holland en de stad Utrecht te regelen. Troepen van de stadhouder hadden namelijk geprobeerd om de stad Utrecht te omsingelen.
De commissie zit in Woerden. De leden hebben als eerste het leger versterkt, dat de laatste decennia flink was verwaarloosd. De legerleiding wil verder het gebied verdedigen, door het onder water te zetten, als tegenstanders mochten oprukken.
Gevolgen
Om een regelrechte burgeroorlog te voorkomen, hebben adviseurs van Willem V hem geadviseerd om naar Den Haag af te reizen om te praten over de situatie. De stadhouder heeft dat geweigerd. Vervolgens heeft zijn echtgenote aangeboden om de reis naar de Staten van Holland te maken.
De arrestatie van Wilhelmina heeft mogelijk grote gevolgen. Haar broer is Frederik Willem II, de koning van Pruisen. Het is niet ondenkbaar dat de koning besluit tot militair ingrijpen.
Mocht het Pruisische leger richting Holland trekken, dan is het te hopen dat de verdedigingslinie van Holland klaar is. Dat lijkt nu nog niet het geval. Een woordvoerder van de Staten van Holland laat weten dat er mogelijk ook steun voor de patriotten uit Frankrijk kan komen.
[column size=one_third position=first ]
Hoe ging het verder?
De Pruisen kwamen inderdaad. De Franse steun? Die kwam niet. En de verdedigingslinie was nog helemaal niet klaar, toen het Pruisische leger op 13 september de Republiek binnen kwam marcheren.
Utrecht was niet te verdedigen en dus trok het leger al een paar dagen later de stad binnen. Op 18 september besloot de Staten van Holland om de stadhouder weer in ere te herstellen. De commissie van Defensie werd ontbonden en alle betrokkenen uit hun functie gezet.
[/column]
[column size=one_third position=middle ]
Weer twee dagen later keerde Willem V terug in Den Haag.
Daarmee leek de rust weer even hersteld in de Nederlanden, maar dat was maar van korte duur. In 1795 viel het Franse leger ons land binnen. Alle patriotten die ontslagen of gevlucht waren, keerden terug op belangrijke posities.
Het verhaal gaat dat het hele optreden van Wilhelmina een vooropgezet plan was. Commandant De Lange had van twee Oranjegezinden te horen gekregen dat er belangrijk bezoek aan kwam. Na haar aanhouding keerde ze de volgende dag terug naar Nijmegen. Ze had haar doel bereikt, want haar broer, de koning van Pruisen, kon deze arrestatie natuurlijk niet over zijn kant laten gaan.
[/column]
[column size=one_third position=last ]Bronnen:
Wikipedia – Aanhouding bij Goejanverwellesluis
Nationaal Archief – Inventaris van het archief van de Commissie van Defensie in Woerden, 1787
Tekst: Dave Datema mmv Allard Schellens
Gepubliceerd op: 01 oktober 2017
Verhaalnummer: 10
[/column]