Oud-toppoliticus Johan van Oldenbarnevelt onthoofd op Binnenhof

DEN HAAG – Op het Binnenhof in Den Haag is vanmorgen oud-raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt (71) onthoofd. Van Oldenbarnevelt wordt gezien als een van de grootste politici die ons land tot dusverre heeft gekend. Zijn lichaam wordt bijgezet in de grafkelder onder het Binnenhof.

Vlak voordat het doodsvonnis tot uitvoer werd gebracht sprake Van Oldenbarnevelt het (toch talrijk) toegestroomde publiek toe.

“Geloof niet dat ik een landverrader ben. Ik heb oprecht en vroom gehandeld, als een goede patriot en zo zal ik sterven”
(Johan van Oldenbarnevelt, 13 mei 1619)

Vervolgens zei hij nog ‘maak het kort, maak het kort’. Of hij het had tegen zijn persoonlijk assistent Jan Francken, die nog afscheid van hem moest nemen, of tegen de beul is niet duidelijk.

Politieke strijd

De laatste twintig jaar van het leven van Johan van Oldenbarnevelt stond in het teken van politieke strijd. In de beginjaren van het bewind van Prins Maurits konden de twee het nog uitstekend met elkaar vinden. Maurits was verantwoordelijk voor de legerleiding, terwijl Van Oldenbarnevelt zich bezig hield met het financiële en politieke aspect.

Van Oldenbarnevelt wist dat de vrijheidsoorlog tegen de Spanjaarden erg duur was en dat er wel geld in het laatje moest komen. Toen de Nederlandse koopvaardijschepen bij Duinkerken werden aangevallen door piraten, drong Van Oldenbarnevelt erop aan dat Maurits deze handelsdreiging uit de weg zou ruimen.

Maurits zelf zag dat niet zitten, maar vertrok toch. Daar werd hij bij Nieuwpoort verrast door een Spaans leger. Hij behaalde een nipte overwinning, maar realiseerde dat het risico dat Van Oldenbarnevelt had genomen veel te groot was. Een nederlaag had waarschijnlijk ervoor gezorgd dat de hele vrijheidsstrijd van de Nederlanden verloren was gegaan.

De verhouding tussen beide mannen wordt helemaal verpest als het Twaalfjarig Bestand wordt ondertekend. Maurits, als legerleider, zag zijn positie door de tijdelijke vrede in gevaar komen. Van Oldenbarnevelt, als koopman, was juist uitermate gelukkig met de handelsvoordelen die het bestand juist bood.

Religie

Ook kwamen de heren tegenover elkaar te staan in de strijd tussen de remonstranten en de contraremonstranten. Maurits koos twee jaar geleden voor de contraremonstranten, die een hele precieze uitleg van de bijbel naleven. Van Oldenbarnevelt stond aan de kant dat de remonstranten.

Twee jaar geleden werd de ‘Scherpe resolutie’ aangenomen, die de macht van Maurits nog verder zou beperken. In die resolutie werd bepaald dat steden ook ‘privé-legers’ mochten inhuren, om onlusten tussen remonstranten en contraremonstranten de kop in te drukken. Voor Maurits was dit onacceptabel, omdat dit zijn positie als opperbevelhebber van het leger aantastte.

Bij een machtsgreep, vorig jaar, werd Johan van Oldenbarnevelt opgepakt, net als wat medestanders, zoals Hugo de Groot. De privélegers, de waardgelders, werden ontslagen. Doordat alle politieke medestanders van Van Oldenbarnevelt waren ontslagen of opgepakt, bestond er de mogelijkheid om hem voor een rechtszaak tegen hem te beginnen.

Ondanks verwoede pogingen van zijn familie (zijn vrouw en twee schoonzoons hebben een juridische opleiding gehad) werd de voormalig raadspensionaris gisteren ter dood veroordeeld voor landverraad.

Hoe ging het verder?

Twee zonen van Van Oldenbarnevelt proberen een paar jaar na de dood van hun vader nog een aanslag te plegen op het leven van de prins. Daarbij wordt een van hen, Reinier, opgepakt en onthoofd.

Voor Maurits betekende het leven zonder zijn politieke tegenstander niet echt een stap vooruit. Hij had het nu politiek én militair voor het zeggen. Als in 1621 het Twaalfjarig Bestand verloopt, gaat de oorlog tegen de Spanjaarden weer verder.

Maar zo succesvol als het ging voor de periode van vrede, gaat het dan niet meer. Maurits heeft meerdere nederlagen te verduren. Ook krijgt hij lichamelijke klachten. In 1624 trekt hij zich terug en houdt hij zich alleen nog maar met staatszaken bezig. Een jaar later overlijdt hij.

Later zou het lichaam van Van Oldenbarnevelt op een andere plek zijn begraven, maar daar is geen hard bewijs voor.