BRIELLE – Een rebellengroep heeft vandaag de stad Brielle veroverd. De groep zeerovers, die zichzelf de Watergeuzen noemt, kon de stad vrijwel probleemloos innemen. Overheidstroepen waren maanden geleden uit de stad gehaald. De geuzen hebben de stad opgeëist in naam van rebellenleider Willem van Oranje.
De Watergeuzen vormen een groep bannelingen en avonturies, aangevoerd door edelen die huis en haard hebben verlaten, uit angst voor religieuze vervolging. Willem van Oranje heeft ze toestemming gegeven om het oranje-wit-blauw van de opstandelingen te dragen.
De groep staat onder leiding van bevelhebber Willem II van der Marck Lumey. Hij staat bekend om zijn felle houding tegen katholieken en schuwt daarbij geen geweld.
De geuzen opereren onder meer vanuit Engeland, waar ze gedoogd worden door de Engelse koningin Elizabeth. Tijdens rooftochten vorig jaar plunderden de geuzen Monnickendam en Schellingwoude. Het kwam tot een confrontatie op zee met een vloot van de Hertog van Alva bij Emden. Die zeeslag werd verloren, maar veel schepen wisten te ontkomen naar Dover.
Na gesprekken tussen de Spaanse koning Filips II en Elizabeth van Engeland, kregen de watergeuzen te horen dat ze niet langer welkom waren in Engeland. De tientallen schepen verlieten daarop Dover en gingen richting Noord-Duitsland. Maar door het slechte weer komen de schepen uit in de buurt van Brielle.
Willem II van der Marck Lumey, Nationaal Archief. Maker: onbekend.
Ultimatum
Een veerman in het gebied merkte de Watergeuzen als eerste op. Hij kwam in contact met geuzencommandant Lumey en kreeg de opdracht om naar het stadsbestuur van Brielle te gaan. De veerman moest burgemeester Koekebakker een ultimatum overbrengen, waarin de overgave van de stad werd geëist. Hij kreeg de zegelring van officier Blois van Treslong mee, in de hoop dat dit het stadsbestuur overhaalt.
Het stadsbestuur zat met een zwaar dilemma. Aan de ene kant was de stad nauwelijks te verdedigen. Maar aan de andere kant hadden de Watergeuzen een zeer slecht imago. De geuzen stonden bekend als ‘papenhaters’ en waren niet bang geweld te gebruiken tegen alles wat katholiek was. Maar bij een overgave dreigde de wraak van de Hertog van Alva.
De veerman Koppelstok onderhandelt namens de watergeuzen van Lumey bij de stadspoort van den Briel, 1 april 1572. Maker: Harmanus Vinkeles (1787)
Een paar uur later besloot Lumey de druk op te voeren door met de eerste troepen aan land te gaan. Het zorgde ervoor dat er in de stad paniek ontstond. Het stadsbestuur, rijkere burgers en katholieke geestelijken – die de Beeldenstorm nog vers in het geheugen hadden – verlieten ondertussen de stad door de Zuidpoort.
De watergeuzen van Lumey stichten brand en rammen de stadspoort van Den Briel, 1 april 1572. Maker: Simon Fokke (1758)
‘In naam van Oranje…’
Ondertussen hadden de troepen van Lumey zich opgesteld voor de gesloten poort van Brielle aan de noordkant van de stad. Na het gesprek met veerman Coppelstock had Lumey vernomen dat de stad nauwelijks verdedigd werd en dus een makkelijke prooi was.
Volgens ooggetuigen zou de geuzenleider nog een laatste waarschuwing hebben gegeven door ‘In naam van Oranje, doe open die poort’ te roepen. Vervolgens we de Noordpoort geramd.
De plaatselijke soldaten die de stad moesten verdedigen boden geen weerstand. Of er Briellenaars zijn omgekomen is niet duidelijk. Wel is zeker dat de geuzen behoorlijk hebben huisgehouden in de stad.
Brielle was tijdens de Beeldenstorm, zes jaar geleden, gestript van alle katholieke uitingen. In de afgelopen jaren waren alle beelden en altaren vervangen. De geuzen hebben alle vervangen kunstwerken opnieuw gesloopt. Kapitein Blois van Treslong kon ternauwernood voorkomen dat sommige ‘paapse’ gebouwen in brand werden gestoken.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Eerste grote overwinning
De inname van Brielle is voor de opstandelingen het eerste stuk land dat ze nu in handen hebben. De gewapende strijd tegen de Hertog van Alva begon vijf jaar geleden onder leiding van voormalig Stadhouder Willem van Oranje met veldslagen bij Wattrelos, Lannoy, Oosterweel en Valenciennes. Sindsdien vonden veldslagen plaats bij Dalheim, Heiligerlee, Jemmingen en Geldenaken. Alleen Heiligerlee was een overwinning voor de opstandelingen.
Willem van Oranje en zijn bondgenoten moesten zich daarna terugtrekken en daarmee leek de opstand neergeslagen. Mogelijk zorgt deze overwinning ervoor dat de opstand nieuw leven wordt ingeblazen.
Portret van Willem van Oranje (1555).
Reactie
Voor zover bekend heeft Alva laconiek gereageerd op het verlies van Brielle.
Toch is de verwachting dat Stadhouder Hénin-Liétard, de Graaf van Bossu, wel manschappen richting Brielle zal sturen om de stad te heroveren. De Watergeuzen die de afgelopen jaren vooral hun kracht op het water hebben getoond, zullen dan moeten aantonen of ze ook op het land iets waard zijn.
Hoe ging het verder?
De tegenaanval van de Spanjaarden op 5 april levert weinig op. Doordat de stadstimmerman Rochus Meeuwiszoon een sluis weet open te hakken, loopt het omliggende land onder water. De Spanjaarden worden teruggedrongen op een dijk en vluchten te voet weg, omdat hun schepen in brand zijn gestoken door de Watergeuzen.
De laconieke houding van Alva over het verlies van Den Briel zou hem duur komen te staan. Onder leiding van de Watergeuzen werd de comeback van de opstand ingeluid. De geuzen nemen meerdere steden in, zoals Delfshaven, Schiedam, Vlissingen en Dordrecht. Dat zijn stuk-voor-stuk belangrijke plaatsen. In ieder geval belangrijker dan Brielle.
De Spanjaarden die Delfshaven willen schoonvegen richten onderweg in Rotterdam een bloedbad aan. Een van de eerste slachtoffers is de smid Swart Jan, waar de Zwart Janstraat naar vernoemd is. Ook burgemeester Jan Roos wordt gedood.
Lees meer: Bloedbad in Rotterdam bij Spaanse bestorming
Een paar weken later komen de belangrijkste steden van Holland bij elkaar in Dordrecht. Daar vraagt Willem van Oranje om de strijd tegen Alva financieel te steunen. Die steun krijgt hij. De opstandelingen hebben drie maanden na de inname van Brielle voor het eerst wezenlijke vooruitgang geboekt.
Lees meer: Hollandse steden spreken zich uit over steun voor Willem va Oranje
Bronnen:
RTV Rijnmond – Vergeten Verhalen: Wat gebeurde er ná 1 april
Absolute facts: Watergeuzen veroveren Den Briel
Mark Tettero: Willem II van der Marck Lumey
Tekst: Dave Datema
Met medewerking van: Roel Slachmuylders, Historisch Museum Brielle
Gepubliceerd op: 01 oktober 2017
Verhaalnummer: 06