LEIDEN – In het gerechtshof in Den Haag is de 44-jarige Maria S., de Leidse gifmengster, veroordeeld voor tientallen vergiftigingen. Ze wordt verantwoordelijk gehouden voor de dood van zeker 23 mensen. Ze zou de mensen om het leven hebben gebracht, om verzekeringsgeld op te strijken.
Zelfs haar eigen advocaat, mr. Vaillant, vond dat er nooit eerder een ‘grooter onmensch op de bank der beschuldiging’ gezeten had. Hij voerde zijn taak met ‘een gevoel van walging en afgrijzen’ uit.
In totaal stonden er meer dan negentig vergiftigingen op de tenlastelegging. Een deel van die misdrijven heeft S. ook bekend. Ze zal voor haar straf worden overgebracht naar de vrouwengevangenis van Gorinchem.
‘Goeie Mie’
Maria S. stond in Leiden beter bekend als ‘Goeie Mie’ en had voordat haar misdaden duidelijk werden, een uitstekende reputatie. Ze werd gezien als iemand die zich vaak over ouderen en zieken ontfermde. Twee jaar geleden werd duidelijk dat deze zorgzame vrouw een nogal lugubere dubbele agenda had.
De vrouw liep in december 1883 tegen de lamp na de dood van de familie Frankhuizen. De vader van het gezin werd, na het eten van gortepap, in erbarmelijke toestand bij een arts gebracht. Het slachtoffer overleed en de arts had al vrij snel door dat er sprake was van een vergiftiging. Bij Frankhuizen thuis waren toen ook de moeder en een zoontje overleden.
Volgens omwonenden was S. de vorige dag nog in de woning van de slachtoffers geweest, terwijl de rest van de familie niet thuis was.
Verzekering
Een dag later werd S. (15 december 1883) aangehouden. Bij haar werden de verzekeringspapieren voor een uitvaart voor de minderjarige Frankhuizen gevonden. Enkele dagen later bekende ze dat ze de familie om het leven had gebracht.
Zoals gebruikelijk is, sluiten veel mensen een verzekering af, om de kosten voor een latere uitvaart te dekken. Dat kan soms meerdere keren gedaan worden voor één persoon. En het is ook mogelijk voor iemand anders een verzekering af te sluiten, bijvoorbeeld van buiten de familie.
In de woning van S. werden meerdere van dit soort verzekeringspapieren gevonden.
Vergiftiging
In de lichamen van de familie Frankhuizen werden sporen van arsenicum gevonden. Dat is een middel dat al vrij snel zorgt voor braken en diarree die lange tijd aanhoudt. De slachtoffers overlijden vaak aan uitdroging.
Het middel is normaliter niet te koop, maar veel apothekers zijn niet zo strikt met de voorschriften dat arsenicum vermengd moet worden met witkalk.
Meer gevallen
In de weken daarna meldden zich steeds meer mensen bij de politie, met verdachte sterfgevallen waarbij S. mogelijk een rol bij zou hebben gespeeld.
‘Goeie Mie’, zoals de vrouw vanwege haar ‘barmhartigheid’ in Leiden werd genoemd, zorgde vaak voor ouderen en zieken. In veel gevallen sloot ze daarbij een begrafenisverzekering af. In veel gevallen kreeg de vrouw ook een deel van de erfenis, als betaling voor de zorg die ze had verleend en omdat ze vaak een goede band had opgebouwd met de overlevende en hun nabestaanden.
Veel van de slachtoffers van S. kwamen uit haar eigen familiekring: een schoonzus, een neef. Voor de dood van haar neef Willem ontving ze 149 gulden. In totaal zou ze twee- tot drieduizend euro verdiend hebben met de verzekeringen.
Voor het onderzoek werden zestien lichamen opgegraven en onderzocht. Bij veertien lichamen werd arsenicum gevonden.
Hoe ging het verder?
‘Goeie Mie’ is nog altijd recordhouder als het gaat om het aantal vergiftigingen. Veel deskundigen hebben zich daarna gestort op de vraag ‘waarom?’.
Geld is waarschijnlijk de belangrijkst reden, maar er speelt meer, zegt historicus Stefan Glasbergen. De vrouw had in haar leven al heel wat meegemaakt.
Maria Swanenburg groeide op in een arm gezin. Vijf van haar broers en zussen overleden voordat ze volwassen werden. Zelf had ze niet veel meer geluk. Van haar negen kinderen overleden er zes op jonge leeftijd. Kort na het zesde sterfgeval, begonnen de moorden.
Geld lijkt niet altijd de belangrijkste ingeving. Vaak heeft ze haar gedrag nauwelijks onder controle. Zo heeft ze bij de wake van twee van haar slachtoffers, alle aanwezigen vergiftigd, door arsenicum in hun koffie te doen. Wat hiervoor de aanleiding was is niet duidelijk, want van geldelijk gewin was hier geen sprake.
Opbrengsten
Voor de dood van haar neef Willem ontving ‘Goeie Mie’ een geldbedrag van 149 gulden. Dat is omgerekend naar huidige maatstaven een bedrag van € 1 658,-. Het totaalbedrag dat ze verdiende, ligt omgerekend naar huidige bedragen tussen de € 22.000,- en € 33.000,-.
Daarnaast ontving ze vaak ook nog betalingen voor de zorg en delen van erfenissen. Geen gigantische bedragen, maar voor een 19e eeuwse vrouw uit het arme deel van Leiden, toch een behoorlijke hoeveelheid geld.
Goeie Mie zou nog altijd in het Guinness Book of World Records staan als recordhouder vergiftigingen. Het precieze aantal loopt volgens de bronnen nogal uiteen. Die lopen van 93 tot 97. Ook het dodental (23 tot 27) is niet helemaal duidelijk.
Dit jaar verscheen het boek ‘Goeie Mie – Biografie van een seriemoordenares’ over het Maria Swanenburg, geschreven door Stefan Glasbergen.
Bronnen:
Historiek – Stefan Glasbergen – ‘Goeie Mie’ (1839-1915) – Gifmengster uit Leiden
Erfgoed Leiden – Verhaal: Goeie Mie
Is Geschiedenis – Goeie Mie Swanenburg
Wikipedia – Maria Swanenburg