GORINCHEM – Hugo de Groot, politiek gevangene en rechtsgeleerde, is ontsnapt uit de staatsgevangenis Loevestein. Volgens betrokkenen is hij ontsnapt, door zich te verstoppen in een boekenkist. Hij is nog altijd voortvluchtig. De topadviseur van de stad Rotterdam was veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.
Tijdens het vredesbestand met Spanje brak in de Nederlanden een zware politieke rel uit tussen strenge en gematigde protestanten. Meerdere politici, waaronder De Groot, behoorden tot de gematigden. Net als politiek leider Van Oldenbarnevelt pleitte hij voor een stabiele vrede met Spanje, maar dat was tegen de zin van stadhouder Maurits.
Na de kerkvergadering van Dordrecht werd besloten dat het gematigde standpunt ‘verwerpelijk’ is en dat de aanhangers moeten worden opgepakt. Van Oldenbarnevelt werd door een college van 24 rechters ter dood veroordeeld. Hugo de Groot kreeg levenslang.
Slot Loevestein, Wikipedia
Loevestein
Nadat De Groot een jaar in een Haagse cel had gezeten, werd hij twee jaar geleden overgebracht naar de gevangenis Loevestein. Hij mocht daar wel blijven studeren. Ook kreeg hij gezelschap van zijn vrouw Maria van Reigersberg en dienstmeisje Elsje.
Omdat studeren en het schrijven van boeken was toegestaan, kreeg De Groot regelmatig een kist met boeken opgestuurd. Die werd door soldaten bij een familie in Gorinchem opgehaald en ook weer teruggebracht. Aanvankelijk werd de kist altijd streng gecontroleerd, maar later verslapte dat regime.
Het zou de vrouw van Hugo de Groot zijn geweest, die op het idee kwam om haar man in de boekenkist te verstoppen. Het plan zou ook meerdere keren geoefend zijn. Hij trainde om stil en geruisloos in de kist te liggen. Zo’n oefening duurde ongeveer twee uur, wat overeenkomt met de overtocht naar Gorinchem.
De tijd om het plan tot uitvoering te brengen begon wel te dringen, omdat het einde van het vredesakkoord met Spanje kwam. Eventuele vluchtroutes zouden daarna minder veilig zijn.
Hugo de Groot, door Michiel van Mierevelt (1631)
Onderweg
De ontsnappingspoging viel – waarschijnlijk niet toevallig – met de jaarmarkt van Gorinchem. De personele bezetting van de gevangenis was daardoor niet volledig en in de stad was het een drukte van belang.
De boekenkist was goed gevuld, maar de boeken waren door de vrouw en het dienstmeisje van De Groot verstopt in het bed. Tegen de bewakers werd gezegd dat Hugo de Groot ziek was.
De gevangene was, gekleed in alleen zijn ondergoed en zijden kousen, in de kist gekropen. De dienstmeid ging met de soldaten mee naar Gorinchem om de kist in de gaten te houden. Rond half negen in de ochtend werd de kist aan boord van het schip gebracht, dat het naar de overkant zou brengen. Anderhalf uur later kwam de kist aan bij de familie van De Groot.
Nu de ontsnappingspoging gelukt was, stapte De Groot uit de kist. Hij verkleedde zich als metselaar en trok vervolgens door de overvolle stad richting het zuiden.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Ontdekking
De ontsnapping werd dezelfde dag al ontdekt. De vrouw van De Groot, die alleen was achtergebleven op Loevestein, was vergeten in de avond een kaarslicht te branden, zoals De Groot iedere avond deed. Bewakers werden achterdochtig en gingen poolshoogte nemen. Daaruit bleek dat niet de zieke rechtsgeleerde, maar een stapel boeken in het bed lag.
De autoriteiten hebben meteen ruiters in zuidelijke richting gestuurd, om te voorkomen dat De Groot de grens zou oversteken. Nederlandse troepen mogen namelijk niet in Spaans gebied komen.
Hoe ging het verder?
Hugo de Groot is er in geslaagd om Antwerpen te bereiken. Hij reisde via Waalwijk, Baarle-Hertog (België, dus veilig) naar Antwerpen. De ruiters die op zoek waren naar Hugo de Groot arriveerden rond middernacht bij Waalwijk, maar toen was Hugo de Groot al uren vertrokken.
Vanuit Antwerpen reist De Groot door naar Parijs. Daar doet hij een verzoek aan de Staten van Holland om zijn vrouw en kinderen ook naar Frankrijk te laten vertrekken. Dat verzoek wordt gehonoreerd, mits De Groot nooit meer terugkeert naar Nederland.
Na de dood van Prins Maurits keert De Groot terug naar Rotterdam, in de hoop dat hij zich kan vestigen in de stad. Onder meer Burgemeester van Berkel en dichter P.C. Hooft deden bij Prins Frederik Hendrik een poging om amnestie te regelen, maar die kwam er niet. Dat komt mede doordat De Groot ervan overtuigd was dat hij niets had gedaan. Daarom weigerde hij zelf ook een verzoek te doen. Een nieuw arrestatiebevel werd daarop uitgevaardigd.
De Groot keerde terug naar Parijs. Daar werd hij een Zweedse afgezant, met als taak om Franse steun te verkrijgen voor de Zweedse strijd in Duitsland. Tien jaar later werd hij als een speciale adviseur naar Stockholm gehaald.
In 1645 overlijdt hij. Ironisch genoeg ligt hij in de Nieuwe Kerk op enkele meters van Prins Maurits begraven.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Terminologie
Voor het bovenstaande verhaal zijn een paar termen vertaald naar een (soort) huidige functie: Van Oldenbarnevelt was raadspensionaris, iets dat heel erg in de buurt kwam van de eerste minister (premier) van Nederland. Hugo de Groot was pensionaris van Rotterdam, een soort topadviseur of belangrijke ambtenaar.
Boekenkist
Wat er met de boekenkist is gebeurd is niet duidelijk. De broer van Hugo de Groot, Willem, is hem op een gegeven moment kwijtgeraakt.
In de afgelopen eeuwen zijn er zeker acht of negen kisten geweest die ‘dé kist’ zouden zijn. Maar in alle gevallen is dat niet het geval.
In Delft wordt een kist geshowd in het Prinsenhof, maar die is het zeker niet. Datzelfde geldt voor de kisten in Slot Loevestein en het Rijksmuseum. Waar de echte kist is, en óf die er überhaupt nog is, blijft een mysterie.
Bronnen:
Wikipedia – Ontsnapping van Hugo de Groot
Slot Loevestein – Hugo de Groot
Is Gescheidenis – Hugo de Groot ontsnapt uit Slot Loevestein
“De kist van Hugo de Groot is er nog” – NRC Handelsblad, 2 mei 2003
Tekst: Dave Datema
Gepubliceerd op: 01 oktober 2017
Verhaalnummer: 43