KEDICHEM – Linkse activisten hebben in Kedichem, bij Leerdam, brand gesticht in een hotel. Daar was op dat moment een bijeenkomst aan de gang met leden van de rechtse groeperingen Centrumpartij (CP) en Centrumdemocraten (CD). Een vrouw die door een raam uit het brandende gebouw probeerde te vluchten raakte zwaargewond.
De actievoerders hadden het specifiek gemunt op de mensen in hotel Cosmopolite. Ze gooiden de ruiten in en wierpen rookbommen naar binnen. Mogelijk zijn ook fosforbommen gebruikt.
Niet meer dan twee agenten waren ingezet om de orde te handhaven tijdens de vergadering van de Centrumpartij en de Centrumdemocraten. Zij zagen over de dijk zo’n 200 antifascisten aan komen. De politiemensen gingen snel het hotel binnen met de mededeling ‘dat ze niet in de mogelijkheid waren om de mensen in het hotel te beschermen’. Wel hadden ze versterking opgeroepen.
Nog geen paar tellen later vlogen de eerste bommen naar binnen en ontstond er brand. Een deel van de aanwezigen ging door de achteruitgang naar buiten. Hans Janmaat, kamerlid en voormalig lid van de Centrumpartij, vluchtte met een paar anderen naar een bovenverdieping. Daar zagen ze al snel rook door de vloer heen komen.
“Uit het raam zagen we de vlammen al en onze mensen die vijf meter lager naar buiten vluchtten. Binnen drie minuten stond alles in brand, de trap ook. We hebben lakens aan elkaar geknoopt. Ik klom daarlangs als eerste naar buiten, om te kijken of het ging. De lakens waren te kort, ik moest springen. Na mij kwam mijn secretaresse. Maar zij slingerde aan die lakens dwars door een grote ruit en smakte op de grond. Ze bloedde vreselijk.”
(Janmaat, Het Vrije Volk, 01-04-1986)
De vrouw is overgebracht naar het ziekenhuis. Artsen hebben haar been moeten amputeren.
Nog voor de politie arriveerde vlogen de stenen door de lucht, sloegen de vlammen uit het dak van het hotel en gingen mensen met elkaar op de vuist. Ook omwonenden, geheel verrast door hetgeen er plots in hun rustige dorpje afspeelde, bewapenen zich met stoelpoten. De twee agenten die de boel moesten sussen, gingen ervandoor, uitgejouwd door de anti-fascisten en bewoners die vonden dat ze in de steek werden gelaten.
Verderop de dijk versperde een boer met een melkwagen de weg, zodat de actievoerders er niet meer vandoor konden. Als de politie terugkomt werden er 72 mensen opgepakt.
Hans Janmaat. Fotograaf: Rob Croes, Nationaal Archief/Anefo. Licentie: Public Domain
CP-vergadering
De vergaderging in Hotel Cosmopolite had als doel om de rechtse partijen in Nederland weer één front te laten vormen. De CP heeft in een paar steden de kiesdrempel net gehaald, maar de Centrumdemocraten niet.
In de afgelopen jaren waren er veel conflicten binnen de Centrumpartij. Na een van de conflicten werd Hans Janmaat geroyeerd. Hij startte toen de Centrum Democraten en nam veel medewerkers en stemmers mee.
Volgens het CP-raadslid Wim Vreeswijk waren beide partijen beter af als ze samen verder zouden gaan, zeker met de Tweede Kamerverkiezingen voor de deur, in mei. Om die reden regelde hij dat Cosmopolite in het paasweekend een dag eerder open zou gaan.
Op de hoogte
De gemeente Leerdam was de op de hoogte van de bijeenkomst in Kedichem. Eind vorig jaar was er een tussentijdse gemeenteraadsverkiezing, na de samenvoeging van Leerdam met Kedichem en Schoonrewoerd.
Bij die verkiezingen wist de 80-jarige Simon Sprong namens de Centrumpartij een zetel te behalen. Sindsdien zijn er regelmatig ‘coachingbijeenkomsten’ in Leerdam van de partijtop met het kersverse raadslid.
Toen bij de gemeente een bijeenkomst van de CP werd aangekondigd, ging het bestuur ervanuit dat het weer om zo’n coachingsmoment zo gaan.
Dit artikel gaat verder onder de advertentie
Geheime vergadering
De afgelopen weken gonsde het al van de geruchten over het samengaan van de CP en de CD. Dat was voor antifascisten iets wat absoluut voorkomen moest worden, zo vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen.
Afgelopen woensdag kwamen in Amsterdam mensen uit de kraakbeweging bij elkaar. Hoe is nog onduidelijk, maar één van de aanwezigen wist dat op zaterdag de verzoeningsvergadering zal plaatsvinden.
De antifascisten gaven een landelijk alarm, waarbij alle mogelijke actievoerders werden opgeroepen om zaterdag zich te verzamelen bij Stadion Galgenwaard in Utrecht.
Zo’n tweehonderd actievoerders gaven zaterdagmiddag gehoor aan de oproep. Vanuit Amsterdam kwamen ongeveer vijftien gehuurde busjes. Die vertrokken om ongeveer tien voor drie richting Leerdam. Daar werd verzameld bij het station.
Het na ongeregeldheden na Centrumpartij-vergadering geheel uitgebrande hotel in Kedichem. Fotograaf: Onbekend, Nationaal Archief/Anefo. Licentie: Public Domain
Opgeëist
Een paar uur na de gebeurtenissen in Kedichem eisten twee actiegroepen de aanslag op. Ze spraken van een ‘geslaagde actie’. Het ging om ‘de actievoerders van 29 maart’ en de ‘radicale anti-fascisten’.
“Die brand was niet de bedoeling. Maar ik blijf volkomen achter de actie staan. Mijn ouders hebben in het verzet gezeten. Fascisten kun je alleen maar uitroeien. Het is een schande dat ze een schijn van legitimiteit hebben gekregen omdat de parlementaire democratie het toestaat. Voor racisten is in deze maatschappij geen plaats.”
(anonieme actievoerder, NRC Handelsblad, 01-04-1986)
Medelijden met de hotelhouder is er niet, zo gaat de actievoerder verder. Ook de vrouw die haar been heeft verloren, is volgens de vrouw aan de telefoon niet zielig, omdat het om de secretaresse van Janmaat gaat. “Een onschuldig jochie als Kerwin Duijnmeijer is vermoord in Amsterdam. Omdat’ie zwart was. Dat vind ik erg”, is het antwoord.
Onderzoek
Volgens de politie zijn de meeste arrestanten afkomstig uit Rotterdam en Amsterdam. Veel duidelijkheid is daar niet over, omdat de meeste verdachten weigeren iets te zeggen. Ook weigeren ze hun naam te geven.
Hoe ging het verder?
Als het doel was om de CP en de CD pijn te doen, dan was de actie geslaagd. Partijsecretaris Mart Giessen merkt later op dat ‘er zo’n geur van geweld om de partij hangt, dat gewone mensen geen lid meer durven te worden’.
De secretaresse van Janmaat, Wil Schuurman, trouwt uiteindelijk met Janmaat. Ze zit na Kedichem wel de rest van haar leven in een rolstoel.
Janmaat laat twee dagen later weten dat hij de politiek vaarwel zegt. De gebeurtenissen in Kedichem hadden hem enorm geschokt. Ook blijkt dat adresgegevens en andere gegevens van partijgenoten in handen van linkse activisten waren gekomen. Een paar maanden later stapt ook Simon Sprong uit de Leerdamse raad, vanwege gezondheidsredenen. Hij vertrekt ook uit de partij.
Drie jaar later keert Janmaat terug als eenmanspartij (CD) in de Tweede Kamer. In 1994 haalt hij zelfs drie zetels. Na wederom interne ruzies blijft er in 1998 geen enkele zetel meer over.
Van de 72 actievoerders werden er 6 dezelfde dag nog vrijgelaten. Ze hadden niks te maken met de rellen en krijgen ieder een schadevergoeding van 200 gulden per dag dat ze in de cel zaten. Dat komt neer op 800 gulden per persoon. Een persfotograaf krijgt 1600 gulden.
Tegen zes activisten wordt een celstraf geëist van zes maanden cel (waarvan drie voorwaardelijk). Vijf van hen (de ander was pas later aangehouden) weigeren te verschijnen voor de rechtbank, omdat zij zich ‘gecriminaliseerde zondebokken’ voelen’ in ‘een klucht waarin de staat fascisten de hand boven het hoofd houdt’.
Ze worden bij verstek veroordeeld tot zes maanden (waarvan drie voorwaardelijk) voor openlijke geweldpleging. Er wordt niemand veroordeeld tot brandstichting, omdat niet te achterhalen valt wie daar nu precies verantwoordelijk voor is.
Aanval
Hoe de actievoerders nu precies doorhadden waar de vergadering was, is niet helemaal duidelijk. Er gaan verhalen dat een paar antifascisten een bezoeker vanuit Amsterdam hebben gevolgd. Anderen zeggen dat een van de linkse activisten geïnfiltreerd was bij de inlichtingendiensten.
Tien jaar later worden de gebeurtenissen bij Kedichem ‘herdacht’. Die bijeenkomst is in Leerdam, omdat de burgemeester niet wil hebben dat er weer zoveel mensen in Kedichem zijn.
De protestbijeenkomst van de aanhangers van CD en CP’86, de opvolger van de Centrumpartij, duurt een uur. Na afloop ontstaat er een vechtpartij tussen demonstranten en tegendemonstranten. Daarbij worden enkele rechtse aanhangers een sloot ingejaagd.
Bronnen:
“De Telegraaf“. Amsterdam, 01-04-1986, p. 1
“NRC Handelsblad“. Rotterdam, 01-04-1986, p. 1
“Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad“. Rotterdam, 02-04-1986, p. 1
“Demonstranten dagen niet op bij rechtszaak”, Reformatorisch Dagblad, 20 februari 1987
“Extreem rechts na reunie Leerdam sloot in gejaagd”, NRC Handelsblad, 01-04-1996.
Tekst: Dave Datema
Gepubliceerd op: 01 oktober 2017
Verhaalnummer: 45