HARDINXVELD-GIESSENDAM – Bij een bombardement op Boven-Hardinxveld zijn vandaag elf mensen om het leven gekomen. Onder de slachtoffers zijn vijf jonge kinderen. De bommen zijn afkomstig van Duitse bommenwerpers, die bij de Merwede in een vuurgevecht waren geraakt met Engelse gevechtsvliegtuigen.
De avond ervoor hadden de inwoners van Boven-Hardinxveld nog vol goede moed geproost op het nieuwe jaar. Als de Geallieerden het Ardennenoffensief zouden afslaan, dan zou in 1945 ook het noorden van Nederland eindelijk worden bevrijd, zo is de hoop. Maar de Hardinxvelders worden al op nieuwjaarsdag op een dramatische manier uit hun droom gewekt.
De ravage is enorm op de kruising van de Buldersteeg en de Rivierdijk. Dertien huizen aan weerskanten van de steeg liggen in puin. Sommige zijn door de klap van hun fundering geslagen en gekanteld, zoals het huis van de familie Netten. “Wat een ruïne”, zucht Gerrit Romijn die probeert te redden wat er te redden valt.
Zoektocht naar overlevenden
Overal zijn vertwijfelde dorpsgenoten bezig om naar slachtoffers te zoeken tussen de brokstukken. Marcus de Kok is een van hen. Hij was aan het werk op scheepswerf de Merwede toen er heel laag Duitse vliegtuigen overkwamen en bommen losten. Hij zag dat de projectielen in de buurt van de Buldersteeg vielen. “Hé, Marcus, daar woon jij toch?”, had een collega gevraagd.
Zijn huis blijkt een voltreffer te hebben gehad. Zijn vrouw Geertruida, twee dochtertjes, Lenie (5) en Truusje (2) en zoontje Jopie (4 maanden) zijn dood. Zoon Mak overleeft als door een wonder. De kleuter was onder de keukentafel gekropen en dat is zijn redding geweest.
Jan Stam vertelt dat hij direct is komen kijken toen hij zag dat er bommen vielen op het huis van zijn zus Teuntje de Haas, pal naast de familie De Kok. Hij werd bij de afzetting onmiddellijk doorgelaten. “Dus dat was niet best”, wist hij.
Jan zag al direct meerdere slachtoffers. Zijn zwager Gijs bleek achter het huis te liggen. “Ik zag aan zijn mooie zwarte haar dat hij het was. Godverdikke, dat was wat.” Zijn zus vindt hij uiteindelijk doodgedrukt in de grond onder een kachel.
Taartjes
Daarmee is het leed nog niet geleden voor de familie De Haas. Zoon Teus (6) heeft het bombardement evenmin overleefd en voor het leven van zoon Bram (8) wordt gevreesd. Jan: “Ze zouden vandaag naar de verjaardag van mijn moeder komen”, zegt Jan hoofdschuddend. “Die had nog taartjes gemaakt voor de kinderen.” Maar het gezin was nog maar net onderweg toen het bombardement begon. “Ze zijn terug naar huis gerend, zo hun dood tegemoet.”
Van de familie Netten hebben alleen Eeltje, zus Jozina, haar vader en haar zwager het overleefd. Eeltje is nog maar net drie maanden getrouwd met Leen. Die overlijdt, net als zus Willy en haar moeder. Eeltje is met zwaar hoofd- en beenletsel naar het ziekenhuis gebracht. Haar zwager komt er met een scherf in zijn arm vanaf. Broer Jan was tijdens het bombardement niet thuis.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
‘Die vliegen het dak eraf’
Het drama in Boven-Hardinxveld heeft alles te maken met een grootschalig Duits luchtoffensief, operatie Bodenplatte, gericht op luchthavens van de geallieerden. Het doel is om in één klap de opmars van Engelse en Amerikaanse troepen in de Ardennen af te remmen. Een van de Duitse eskaders vloog die ochtend van noord naar zuid over het rivierdorp.
Rinus Vaarwater heeft het allemaal zien gebeuren. Hij vertelt dat hij rond 09.00 uur op de Rivierdijk stond toen hij zware motoren hoorde naderen. Hij zag de Duitse bommenwerpers al snel. “Ze kwamen heel laag over. Ik dacht: ‘Die vliegen het dak eraf’.”
Romijn vult aan: “Er waren ook Engelsen in de lucht en er werd door de luchtafweer aldoor geschoten. Ik heb in de kelder gezeten, want op het dak hoorde je alleen maar rikketikketik.” Maar het bleef niet bij een kogelregen. Kort erop vielen ook bommen. “Het leek 10 mei 1940 wel”, zegt Romijn.
“De Duitse toestellen zijn vast te zwaar beladen geweest voor dat luchtgevecht met de Engelsen en hebben de lading gedumpt zonder te kijken waar die terecht kwam,” vermoedt Vaarwater. Anderen zeggen dat de Duitse operatie zo geheim is gehouden dat het eigen luchtafweergeschut niet op de hoogte was en dat de Duitsers hun eigen Messerschmitts onder vuur hebben genomen.
Hoe het ook zij, het was geen gericht bombardement dat Boven-Hardinxveld in rouw heeft gedompeld. “Een verschrikkelijke dag”, concludeert Gerrit Romijn. Een buurvrouw huivert: “Teuntje de Haas zei eens: ‘Als er bij ons eens iets gebeurt, dan hoop ik dat we allemaal weg zijn. En nu is dat nog uitgekomen ook.”
Trouwzaal
De gemeente Boven-Hardinxveld stelt de trouwzaal ter beschikking om de slachtoffers op te baren. Ook wordt een groepsuitvaart voorbereid.
De verwachting is dat het nog wel weken kan duren voor het puin is geruimd en het dorp een begin kan maken met de wederopbouw van de hoek van de Buldersteeg met de Rivierdijk.
Hoe ging het verder?
De lichamen van de slachtoffers zijn drie dagen lang opgebaard in de trouwzaal van het gemeentehuis. De begrafenis is op 4 januari.
De familie De Haas is vanuit huis begraven. Jan Stam: “We zitten bij Gijs de Haas in huis. De kist van mijn zus en Gijs stonden op een schraag en kleine Theus stond in zijn kistje bovenop die van zijn moeder. Brammetje was toen nog niet aan zijn verwondingen overleden. En wat denk je? Weer een luchtgevecht. Het huis zat propvol met mijn familie en familie van Gijs. Paniek! Iedereen wou naar buiten en toen zakten we toch door de houten vloer heen en rolden die kisten door het huis. Dat is toch… Dat is een belevenis…”
De kisten van de familie De Haas zijn daarop door de doodbidder naar de begraafplaats aan het Kromme Gat gebracht waar al de uitvaart van de andere slachtoffers bezig was. Volgens getuigen zijn er zeker duizend mensen op het kerkhof en de dijk. Dan vliegt een geallieerde bommenwerper over, die schuin tegenover de begraafplaats scheepswerf De Holland bestookt (nu Damen Shipyard). Weer is er paniek. Mensen vluchten door de sloot de griend in achter de begraafplaats. Niemand raakt gewond, ook niet op de werf die buiten bedrijf is. Wel zijn op De Holland grote vernielingen aangericht.
Jan Stam en zijn vader zijn na het bombardement met nog een handjevol mensen overgebleven op de begraafplaats. De dominee is nergens meer te vinden om de ruw onderbroken uitvaart af te ronden. De doodbidder stelt dan voor dat híj de plechtigheid afsluit, vertelt Stam.
Een dag na de uitvaart overlijdt ook Bram de Haas.
Operatie Bodenplatte draait uit op een fiasco. De Duitsers verliezen er veel vliegtuigen en piloten door en het is meteen de laatste grote luchtoperatie van de Lufwaffe. De formatie Messerschmitts die boven Hardinxveld vliegt is de JG27 (Jagdgeschwader 27). Maar er is die dag ook een Brits offensief. Het 317ste Spitfire-squadron gooit bommen aan beide zijden van het veer tussen Werkendam en Boven-Hardinxveld. In zijn rapport vermeldt squadronleider Marian Chelmecki: ‘No results were seen.’ (Bodenplatte, p. 29)
Van het bombardement zijn geen foto’s bewaard gebleven. Maar op een Britse luchtfoto van 22 januari 1945 is de ravage goed te zien (Luchtfoto Universiteit Wageningen 14 februari 1945, collectienummer 0006-01, sortienummer 4/1760, fotonummer 3005).
In februari 1945 onteigende de gemeente Boven-Hardinxveld de grond en het puin en zijn er plannen ontwikkeld om de stoep te verbreden en het terrein anders in te delen. In plaats van de verwoeste 13 huizen zouden uiteindelijk na de oorlog niet meer dan vier panden terugkeren.
Na de oorlog is de Buldersteeg (een verbastering van Bildersteeg) omgedoopt tot Wilhelminalaan.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
In de dagboekaantekeningen van Gerrit Romijn staat: “April 1945. In alle rumoer van de tijd is Leen van de Linden geboren. Hij heeft zijn vader dus nooit gekend.” Moeder Eeltje weet nog dat ze niet bepaald in een feeststemming was toen ons land een maand later werd bevrijd. “Toen de oorlog voorbij was en de muziek voorbij trok, heb ik met dat kind door het huis gelopen en de kleine deed niet anders dan schreeuwen. En ik janken. Toen ik de vloer aan het dweilen was kwam er een vrouw voorbij die zei: ‘Het is nu geen tijd om te werken hoor, het is nu tijd om te feesten.’ En bij mij liepen de tranen uit mijn ogen. Want de oorlog was voorbij, maar wat had ik? Een kind dat lag te schreeuwen.”
Eeltje vertelt in 2013 in een documentaire van Gert Romijn (de zoon van Gerrit Romijn): “Nieuwjaarsdag is voor mij nog altijd moeilijk. En zouden er bij de dodenherdenking wel eens mensen zijn geweest die hebben gedacht aan het huishouden dat ik kwijtgeraakt ben? Zou er op Hardinxveld nog één zijn die erg heeft in wat er toen is gebeurd?”
Bronnen:
- DVD Bommen op de Buldersteeg (2013) van Gert Romijn. Citaten uit de interviews zijn gebruikt met toestemming van de maker.
- Piet Swets, Bombardement en wederopbouw Buldersteeg, Mededelingenblad Historische Vereniging Hardinxveld-Giessendam 33 (2), najaar 2011, p. 11-13
- John Manrho en Ron Pütz, Bodenplatte. The Luftwaffe’s last hope. The attack on Allied Airfields New Year’s day 1945 (2004)
- T.M. Blok, Vooronderzoek Conventionele Explosieven Haven Boven-Hardinxveld, Saricon (2016),
Over operatie Bodemplatte:
Auteur: Aries van Meeteren