DEN HAAG – Bij een bombardement op klaarlichte dag op het Centrale Bevolkingsregister in Den Haag zijn vermoedelijk tientallen doden gevallen. Ook worden nog zeker veertig tot vijftig mensen vermist. Het is het grootste bombardement op Den Haag sinds het begin van de oorlog in 1940.
Volgens de autoriteiten zijn behalve het Bevolkingregister, dat gevestigd was in de Kunstzaal Kleykamp, ook nog acht woningen verwoest en zeven zwaar beschadigd. Het register lijkt grotendeels in vlammen te zijn opgegaan.
Het dodental staat inmiddels op 17. Verder zijn er zeker 73 gewonden. De meeste slachtoffers waren werkzaam bij het Bevolkingsregister en zijn van Nederlandse afkomst. Het zijn vooral jonge vrouwen die onder het puin zouden liggen.
Bombardement op Villa Keykamp in Den Haag. Fotograaf: Onbekend. Nationaal Archief/Anefo
Aanval
De aanval was rond drie uur vanmiddag. Britse bommenwerpers zouden volgens de autoriteiten gebruik gemaakt hebben van het wolkendek en zo ongemerkt richting Den Haag zijn gevlogen.
De toestellen zouden over de Zuid-Hollandse Eilanden zijn gevlogen. De toestellen kwamen uit de richting van Gouda. In Den Haag maakten de piloten gebruik van het vlakbij gelegen Vredespaleis als markeringspunt.
Maar volgens ooggetuigen was er helemaal geen bewolking en vlogen de toestellen heel laag, om zo ongezien naar Den Haag te vliegen. De toestellen vlogen zo laag dat een van de houten (!) Mosquito’s onderweg een schoorsteen raakte. Geen van de toestellen is neergehaald.
De eerste bommen zorgden ervoor dat het gebouw van de buitenkant verwoest werd. Daarna werden brandbommen op Kleykamp gedropt. Daardoor ontstond een groot vuur dat moeilijk te bestrijden was, ondanks dat de hulpdiensten snel ter plaatse waren.
Villa Kleykamp voor het bombardement. Foto: H.A.W. Douwes, Haagse Beeldbank
Echtheid persoonsbewijzen
In het Bevolkingsregister liggen alle ontvangstbewijzen voor de nieuwe persoonsbewijzen, die sinds twee jaar verplicht zijn. Ook pasfoto’s en vingerafdrukken zijn er opgeslagen. Het register wordt gebruikt om persoonsbewijzen te controleren op vervalsing.
Omdat het gaat om een precisiebombardement met een specifiek doel, is het aannemelijk dat het verzet om de verwoesting van het register heeft gevraagd. Zonder het register kunnen mensen met een vervalst persoonsbewijs op straat lopen, omdat een controle onmogelijk is.
Omdat het vandaag een gewone werkdag was, was het erg druk in het register. Volgens schattingen waren er tussen de 50 en 70 ambtenaren aan het werk.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Reacties
De staatsgecontroleerde media spreken van een ‘barbaarse’ aanval.
“Weer hebben Anglo-Amerikaanse vliegers bommen laten vallen op een Nederlandsche stad en zijn weerlooze burgers het slachtoffer geworden. De geschiedenis zal een oordeel vellen over een dergelijke barbaarsche wijze van oorlog voeren!”
(Delftsche Courant, 12-04-1944)
“Wéér zijn op klaarlichten dag verscheidene burgers, waaronder vele jonge meisjes gedood, verminkt of met verwondingen opgenomen, weer is dood en verderf gezaaid onder in het geheel niet bij de oorlogvoering betrokkenen en op de vraag: waarom?, vindt men weer geen voldoende antwoord.”
(De Residentiebode, 12-04-1944)
Sommige media verwijzen ook naar het Brits-Amerikaanse bombardement van Nijmegen twee maanden geleden. Daarbij kwamen rond de achthonderd mensen om het leven. Vanuit Londen kwam toen het excuus dat piloten een fout hadden gemaakt, omdat ze dachten dat ze boven Duits grondgebied zaten. Nu kan dat excuus niet gemaakt worden.
Hoe ging het verder?
De verzetskranten waren lyrisch over het bombardement van Villa Kleykamp. In principe was dat het ook. Het pand werd verwoest met het precisiebombardement en alle piloten (onder wie de Nederlandse piloot Robbie Cohen) kwamen veilig weer terug in Engeland.
Geïllustreerd Vrij Nederland noemde het een ‘treffend staaltje van bombardeerkunst’.
Maar er waren nogal wat kanttekeningen. Het bombardement was inderdaad uitgevoerd op verzoek van het verzet. Zij gingen ervanuit dat de mensen die in het register aan het werk waren NSB’ers waren. Maar de meeste waren gewoon normale Nederlandse ambtenaren, die soms al jaren in dienst waren van het ministerie.
Uit een reconstructie van Andere Tijden blijkt later dat het verzet daarbij een verkeerde inschatting had gemaakt, bovendien op grotendeels verkeerde informatie. Er werd gekozen voor een bombardement op een werkdag, omdat dan alle kluizen open zouden staan en brandbommen een groter effect zouden hebben.
Vrij Nederland schreef over het bombardement: “Met dit register is de Centrale Bevolkingsadministratie van Nederland verdwenen. Alle ingevulde papieren met foto’s en vingerafdrukken die als controlemateriaal op de gemeentelijke bevolkingsregister voor den bezetter groote waarde hadden – en de heer Lentz stelde ze wel tot zijn beschikking – zijn weg. Voor vele duizenden is dit een groote uitkomst.”
Maar al het enthousiasme ten spijt, bleek dat zeker de helft van het register onbeschadigd was na de brand. De overgebleven persoonsbewijzen werden overgebracht naar het latere NEBO-ziekenhuis.
Het dodental liep uiteindelijk op tot 61.
Bezuidenhout
Het bombardement op Villa Kleykamp was het eerste van de Tweede Wereldoorlog op Den Haag, maar zeker niet het zwaarste. Dat was een klein jaar later, toen de wijk Bezuidenhout werd getroffen.
Die bommen waren bedoeld voor een V2-installatie in het Haagse Bos. In plaats daarvan vielen de meeste bommen in de woonwijk Bezuidenhout. Er vielen rond de 550 doden.
Het bovenstaande artikel maakt deel uit van de serie verhalen voor de Maand van de Geschiedenis van 2018. Het thema van dit jaar is Opstand. In dit geval gaat het om het verzet dat hulp inroept van buitenaf en welke gevolgen zo’n opstand kan hebben.
Bronnen:
De Residentiebode – 12-04-1944 – Luchtaanval op Den Haag
Zuid-Hollandsch Dagblad – 12-04-1944 – Luchtaanval op Den Haag
Het Vaderland – 12-04-1944 – Luchtaanval op Den Haag
Delftsche courant – 12-04-1944 – Luchtaanval op Den Haag
Geïllustreerd Vrij Nederland – 15-04-1944 – Een rake klap!
Volkskrant – 23 oktober 2008 – Zes mosquito bommenwerpers en een villa in Den Haag
Traces of War – Memorial Kleykamp bombing
Go2war2 – Aanval op Kleykamp
Andere Tijden – Kleykamp
Wikipedia – Koninklijke Kunstzaal Kleykamp
Auteur: Dave Datema
Gepubliceerd op: 01-10-2018
Verhaalnummer: 217