DEN HAAG – Zowel binnen als buiten het gebouw van de Tweede Kamer is heel de dag onvrede geuit door tegenstanders van de vrijlating van drie oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog, beter bekend als de ‘Drie van Breda’. De speciale hoorzitting in de Tweede Kamer moest er zelfs even voor onderbroken worden, toen sfeer op de publieke tribune te emotioneel werd.
Overlevenden van vernietigingskampen in de Tweede Wereldoorlog, nabestaanden en verzetsmensen kwamen aan het woord om te pleiten tegen de vrijlating van Kotalla, Aus der Fünten en Fischer. Ze kregen ieder tien minuten om hun standpunt te verkondigen. Het overgrote deel van de sprekers was tegen de vrijlating van de mannen die al tientallen jaren vastzitten in de Koepel-gevangenis van Breda.
Toen de Rotterdamse hoogleraar in het strafrecht, prof. Hulsman, pleitte voor vrijlating van Kotalla, Aus der Fünten en Fischer, werd het sommige aanwezigen op de publieke tribune teveel. Discussies braken uit tussen voor- en tegenstanders op de tribune, verwijten werden gemaakt naar mensen in het parlement en her en der leken sommige aanwezigen zelfs onwel te worden.
Commissievoorzitter Geurtsen (VVD) ging uiteindelijk persoonlijk naar de publieke tribune om de ‘schreeuwende mannen en vrouwen met grote tact uit te leggen dat hun uitingen wel begrijpelijk waren, maar niet bevorderlijk voor een tijdige afhandeling’, aldus de Telegraaf.
Regeringspartijen KVP en de CHU gaven vooraf aan dat ze voor de vrijlating waren van de drie oorlogsmisdadigers. De hele hoorzitting maakte behoorlijk wat indruk op KVP-kamerlid Theo van Schaik. “Afschuwelijk”, liet hij weten aan het Algemeen Dagblad. “De hele ellende van de oorlog is hier gepasseerd. Ik ben nu pas goed gaan begrijpen hoeveel zoet je in de wonden strooit. Alleen wil ik niet het risico lopen dat we dat over een paar jaar wéér moeten doen. Dan weet u meteen wat mijn standpunt is.
Van Agt was zelf niet aanwezig bij de hoorzitting. Hij volgde de bijeenkomst via een speciale luidspreker op zijn werkkamer op zijn ministerie. Volgens De Telegraaf is er tijdens de schorsing van het debat overleg met Van Agt om hem ervan te overtuigen dat het debat van komende dinsdag beter niet door kan gaan.
Bedreigingen
Meerdere kamerleden hebben de afgelopen weken dreigbrieven en -telefoontjes ontvangen. Vooral kamerleden die zich hebben uitgesproken voor de vrijlating worden bedreigd, melden diverse media.
Zo krijgt Van Schaik (KVP) inmiddels politiebewaking voor zijn huis. Anderen hebben hun gezinnen tijdelijk elders ondergebracht.
Volgens de laatste peilingen wil 51 procent van de ondervraagden dat de Drie van Breda worden vrijgelaten. Die peiling is gehouden voordat de hoorzitting begon.
Protest
Ook buiten het parlementsgebouw vonden protesten plaats. Op het Binnenhof had een mensenmassa zich verzameld om zich uit te spreken tegen de de vrijlating van de ‘drie van Breda’.
Het meest opvallend was het spandoek ‘De Drie Heim ins Reich? (De drie thuis in Duitsland?, red.) Over ónze 6.000.000 lijken’. Daarmee verwees het naar het aantal mensen dat in de vernietingskampen in de Tweede Wereldoorlog om het leven kwam.
Een van de aanwezigen had persoonlijke kritiek richting Minister van Agt: “Die man weet niet wat er onder het volk leeft”, zei ze tegen het Algemeen Dagblad. “Hij is te jong, maar hij leest toch boeken?”
Wie zijn de drie van Breda?
De drie van Breda (oorspronkelijk een groep van vier) bestond uit Joseph Kotalla, Ferdinand aus der Fünten en Franz Fischer. Kotalla was plaatservangend kampcommandant van Kamp Amersfoort. Aus der Fünten en Fischer waren betrokken bij de opsporing van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De drie zagen dat in de jaren ‘50 hun doodstraf werd omgezet in levenslang. Zes jaar geleden werd Willy Lages (de vierde van de ‘vier van Breda’) vrijgelaten omdat hij ongeneeslijk ziek zou zijn. In Duitsland werd hij geopereerd en hij overleed pas vorig jaar.
Enkele jaren na de vrijlating van Lages wilde de toenmalig Minister van Justitie Carel Polak de drie overgebleven gevangenen vrijlaten. Daar zag hij uiteindelijk vanaf.
Vorig jaar liet de huidige Minister van Justitie Van Agt doorschemeren dat hij positief wilde reageren op een gratieverzoek van de drie overgebleven oorlogsmisdadigers. D’66-kamerlid Anneke Goudsmit pleitte voor een hoorzitting in de Tweede Kamer. PvdA-kamerlid Joop Voogd diende een motie in tegen de vrijlating. Die motie wordt begin volgende week ter stemming gebracht.
Hoe ging het verder?
De hoorzitting had een grote invloed op de uitkomst van het debat, een week later. Na dertien uur debatteren stemde een meerderheid tegen de vrijlating van de Drie van Breda.
Er komt nog een gratieverzoek als Kotalla enkele jaren later ziek wordt. Maar de discussie over de vrijlating neemt zoveel tijd in beslag, dat Kotalla overlijdt in de gevangenis.
In 1988 wordt er opnieuw gesproken als een groep van 19 prominente Nederlanders pleiten voor de vrijlating van de twee overgebleven oorlogsmisdadigers. Dan stemt de Tweede Kamer wel voor vrijlating. Nog dezelfde dag worden de twee vrijgelaten en over de grens gezet. Een half jaar later zijn beide mannen overleden.
Bronnen:
Algemeen Dagblad – 24-02-1972 – Kamer twijfelt na dag vol leed
Telegraaf – 24-02-1972 – Gratiedebat onzeker
Auteur: Dave Datema
Gepubliceerd op: 20-03-2022
Verhaalnummer: