DEN HAAG – Voor de eerste keer in de Nederlandse geschiedenis is er sprake geweest van fysiek geweld tussen twee politici op het Binnenhof. Na afloop van de eerste vergadering van de senaat in de nieuwe samenstelling heeft VVD-senator Jan Baas zijn kersverse collega Hendrik Adams (Boerenpartij) een blauw oog geslagen. Baas had even daarvoor, tijdens de vergadering van de senaat, een boekje open gedaan over het NSB-verleden van Adams.
Het ongekende fenomeen gebeurde in de koffiekamer van de senaat. Na afloop van de vergadering stormde Adams op Baas af. Daarbij schold hij de VVD’er uit voor ‘proleet’ en ‘aartsleugenaar’. Baas reageerde direct met een vuistslag in het gezicht van Adams.
“Met een snelle beweging – als een Cassius Clay – gaf hij het nieuwe kamerlid van de Boerenpartij een harde klap in het gezicht, zo krachtig dat ir. Adams lichtgewond bij zijn ook op het slagveld in de koffiekamer achterbleef.”
(Telegraaf, 21-09-1966)
“Met een bloeddoorlopen oog en luid jammerend over de behandeling, die hij in de vergadering had ondergaan, verliet Adams ten slotte het slagveld, terwijl Baas de politie alarmeerde”
(Het Vrije Volk, 21-09-1966)
Ook Adams ging kort daarop naar de politie om aangifte te doen.
Deportatie
De klap werd uitgedeeld na een vergadering waarin Baas vertelde over zijn persoonlijke ervaringen over het oorlogsverleden van Adams.
Beide heren waren tijdens de Tweede Wereldoorlog docent aan de Rijkslandbouwwinterschool in Emmen. In die klas zou Adams zijn Duitse sympathiën niet onder stoelen of banken hebben gestoken.
“In een periode die zoveel leed over ons land en de wereld heeft gebracht stond de heer Adams in zijn politieke overtuiging naast Nazi-Duitsland. Hij ijverde zelfs voor aansluiting. Hij was bereid land en volk te verraden.”
(Ir. Jan Baas tijdens de senaatsvergadering, Trouw, 21-09-1966)
De situatie escaleerde in 1944. Adams had gevraagd of hij zijn leerlingen op de openbare eindles over pluimvee zijn leerlingen mocht ondervragen. Andere leraren blokkeerden dat verzoek, omdat ze bang waren voor een pro-Duitse demonstratie van Adams. Dat besluit leidde tot een felle ruzie tussen Adams en Baas. Daarbij beet Adams zijn collega toe: ‘Ik zal ervoor zorgen dat jij zo spoedig mogelijk wordt gedeporteerd’.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Niet vergeven
Na de Tweede Wereldoorlog werd Adams veroordeeld tot een celstraf. Ook raakte hij tot 1957 zijn kiesrecht kwijt. Tijdens de vergadering van de senaat deelde Baas zijn angst voor de gevolgen van het senatorschap van Adams. “Als ik die vertuiging had dat de heer Adams begrepen heeft dat hij fout is geweest zou er voor mij de mogelijkheid zijn hem te vergeven. Dat hij thans weer gaat optreden als afgevaardigde van een politieke partij, verontrust mij ten zeerste”, vertelde Baas in de senaat.
De uitspraken van Baas zorgden voor een verwarde sfeer in de senaat. Adams wilde wel reageren op de beweringen van Baas, die volgens het lid van de Boerenpartij ‘grandioze onwaarheden’ zijn, maar wist door zijn onervarenheid niet hoe hij aandacht van senaatsvoorzitter professor Mazure kon trekken.
De voorzitter was al bezig met het afsluiten van de vergadering toen hij een handgeschreven briefje van Adams onder zijn neus gedrukt kreeg. Toen was het al te laat, liet Mazure weten. Volgens Mazure had Adams meerdere keren de kans gekregen om te reageren. Dat gebeurt nu over twee weken bij de volgende senaatsvergadering.
Ontkenning
Adams ontkent in alle toonaarden dat hij gedreigd heeft met deportatie. Baas zegt dat hij meerdere getuigen heeft die zijn verhaal kunnen bevestigen.
Boerenpartijleider Koekoek ontkent dat de nieuwe fractieleider in de senaat lid is geweest van een Duitse organisatie. Roddels en achterklap zouden ervoor gezorgd hebben dat Adams in een kamp terecht was gekomen. “Toen moesten ze hem wel veroordelen omdat ze anders schadevergoeding hadden moeten betalen”, zei Boer Koekoek in het Algemeen Dagblad. “Alles is onwaar wat Baas over hem beweert. Hij heeft nog niemand kwaad gedaan.”
Hoe ging het verder?
Na ‘de klap’ ging de beerput open. Een oude collega van Baas (die dus ook met Adams in Emmen als leraar had gewerkt) onderschreef het hele verhaal.
Later duikt er ook een ingezonden brief van Adams op in De Misthoorn, een anti-semitisch blad. “Welk een misbruik hebben de Joden kunnen maken van ons, eerlijke Nederlanders, die hen zonder argwaan en in elk geval niet ingeschoten op hun sluwheid en minderwaardige karakteigenschappen tegemoet traden.” Verder gebruikt hij nog de termen ‘jodengif’. Enkele weken later verschijnt er weer een artikel van Adams in het blad.
Boer Koekoek noemt de verklaring en de ingezonden brieven nog geen bewijs over de overtuiging van Adams. Hij blijft achter zijn fractieleider in de senaat staan.
De Boerenpartij heeft twee senaatszetels. De andere senator, Aart Snoek, laat een week na de onthulling weten dat hij zich in het openbaar zal distantiëren van Adams. Rotterdammer Snoek heeft zelf in het verzet gezeten.
Daarna gaan ook lokale afdelingen zich ermee bemoeien. De boerenpartij in Rijswijk eist dat Adams aftreedt en dat er een ‘zuivering van de partij plaatsvindt’. Vrij snel volgen ook Voorburg, Haarlem en Nijmegen.
Sommige leden van de Boerenpartij slaan daarna (figuurlijk) in wilde weg om zich heen. Er komen verdachtmakingen richting de populaire oud-burgemeester van Rotterdam, professor Oud. Die zou op foto’s te zien zijn met de Duitse rijkscommissari Seys-Inquart. Dat kon niet anders, liet Oud weten, omdat hij als burgemeester van Rotterdam tijdens de oorlog gedwongen werd om contacten te onderhouden met de bezetter.
Het onderzoek naar ‘de klap’ heeft geen juridische gevolgen, tot grote woede van Boerenleider Koekoek. “Dit bewijst weer eens dat er in bepaalde gevallen geen recht meer is in Nederland. Wanneer de heer Adams de klap op de slaap had gekregen had hem dat het leven gekost.”
Het feit dat Baas lid was van de VVD zou een belangrijke rol hebben gespeeld bij het seponeren van de zaak, liet Koekoek weten.
Als Adams twee weken later zelf het woord voert is er eigenlijk niemand in de senaat meer die hem in hun midden wilt hebben. Senator Snoek stelt het partijbestuur (en daarmee partijleider Koekoek) een ultimatum: of hij óf Adams.
In de verklaring gaat Adams niet in op de beschuldigingen aan zijn adres. Dat zorgt ervoor dat senaatsvoorzitter Mazure hem uiteindelijk het woord ontneemt. Een week later trekt Adams zich terug uit de Senaat.
Ondertussen was binnen de Boerenpartij een ‘Noodraad’ opgericht, die orde in de partij moest herstellen. Dat lukte niet en de ‘noodraad’ scheidde zich af van de rest van de partij.
Bij de verkiezingen in 1967 (tijdens de hele affaire rondom Adams viel ook nog eens het kabinet Biesheuvel) ging de Tweede Kamerfractie van de Boerenpartij van vier naar zeven zetels (4,77% van de stemmen). Dat viel eigenlijk best wel tegen, omdat de partij bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten uitkwam op 6,7% van de stemmen. De Noodraad kwam net wat stemmen tekort voor een zetel.
In de jaren erna waren er nog talloze interne conflicten binnen de Boerenpartij. Na de verkiezing van 1971 had de partij nog maar één zetel over. Daarna was er wel weer een opleving van de partij, maar in 1981 verdween de Boerenpartij definitief uit Den Haag.
Jan Baas overleed in 2012 op 94-jarige leeftijd. Adams overleed in 1980.
Bronnen:
Het Vrije Volk – 21-09-1966 – VVD’er slaat oog van Boeren-senator dicht
De Telegraaf – 21-09-1966 – Senatoren slaags in kamergebouw
Trouw – 21-09-1966 – Rel in de Senaat
Algemeen Dagblad – 21-09-1966 – Felle rel in Senaat
Het Vrije Volk – 22-09-1966 – Geen Spijt
Het Parool – 22-09-1966 – Baas moet bewijzen dat Adams fout was, zegt Boer Koekoek
Tubantia – 22-09-1966 – Boerensenator neemt afstand van Adams
Leeuwarder Courant – 23-09-1966 – Kamerlid Snoek (BP): We willen bewijzen zien
Het Vrije Volk – 29-09-1966 – Kamervoorzitter wil onderzoek in zaak-Adams
Het Vrije Volk – 07-07-1966 – Senator Boeren dient klacht in tegen de NRC
Auteur: Dave Datema
Gepubliceerd op: 01-10-2020
Verhaalnummer: 151