SLIEDRECHT – In een kantoor van het Gemeentelijk Energiebedrijf in Sliedrecht is luitenant-kolonel Jo Mussert door een officier doodgeschoten. Er wordt door de officieren openlijk getwijfeld aan de loyaliteit van de man die Dordrecht moest verdedigen tegen de Duitsers. Jo Mussert is de broer van NSB-voorman Anton Mussert.
De luitenant-kolonel is doodgeschoten een dag nadat Dordrecht werd verlaten, omdat de stad nauwelijks meer te verdedigen was. Een luitenant en kapitein, die eerder ook al in Dordrecht actief waren, hoorden dat Mussert in het G.E.B.-kantoor was, en wilden hem daar arresteren voor landverraad.
In Aflevering 20 van de Dagvantoen-podcast wordt uitgebreid stilgestaan bij het verhaal rondom Jo Mussert
Bij die arrestatie deed Mussert zijn armen naar beneden. De luitenant dacht dat het latere slachtoffer een wapen wilde pakken en vuurde vier keer.
Mussert is overgebracht naar het ziekenhuis. Daar is hij later aan zijn verwondingen overleden.
Gevechten
De afgelopen dagen werd er fel gestreden in en om Dordrecht. Parachutisten waren geland op meerdere plekken in Dordrecht en bij de Moerdijkbrug.
Bij de verdediging ging veel fout. Er was nauwelijks communicatie tussen de drie divisies die op den duur op het eiland waren. Ook zouden door verkeerde informatie Nederlandse troepen bij de Zeehaven op elkaar hebben geschoten.
Nadat gisteren de Duitsers door de laatste verdedigingslijn waren doorgebroken werd besloten om van Dordrecht een ‘open stad’ te maken, dus zonder verdediging. De Nederlandse troepen staken de rivier over richting Papendrecht en Sliedrecht.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
NSB-banden
Er zijn al langer twijfels onder officieren over de loyaliteit van Mussert. Zijn adjudant had zelfs eergisteren een andere stafofficier gesmeekt om Mussert te vervangen. “Doe het voor het vaderland”, werd er zelfs telefonisch geroepen.
Dat verzoek werd door Generaal Van Andel ferm afgewezen. Hij had alle vertrouwen in de man die al bijna veertig jaar in dienst was.
Toch was het wantrouwen in Mussert enorm. Zo weigerden andere legereenheden weigerden informatie te delen met de troepen in Dordrecht, omdat ze Mussert niet vertrouwden.
Ook noemden ze het handelen van Mussert in de strijd met de Duitsers terughoudend. Zo zou hij op 10 mei terug naar bed gegaan zijn, toen de eerste Duitsers in Dordrecht gearriveerd waren.
De onvrede en het wantrouwen leidde ertoe dat twee onderofficieren vanmiddag besloten om Mussert aan te houden, met alle gevolgen van dien.
Hoe ging het verder?
Was Mussert een verrader? Nee. Al direct na de meidagen wordt Mussert postuum gerehabiliteerd door Generaal Winkelman.
Na de oorlog hebben meerdere historici onderzoek gedaan naar de rol van Mussert in Dordrecht. Op de website Zuidfront (van historicus A.M.A. Goossens) staat een zeer uitgebreide analyse uitgewerkt dat zeker het lezen waard is.
Goossens stelt op basis van de stukken die bewaard zijn gebleven dat Mussert juist zijn taak op de manier probeerde uit te voeren zoals voorgeschreven stond. Het zorgde ervoor dat de Duitsers de verdediging van Dordrecht als onverwacht sterk inschatte.
De twee officieren die Mussert wilden arresteren, werden zelf opgepakt. Anton Mussert, de NSB-leider, deed aangifte van moord.
De twee officieren werden veroordeeld tot 10 en 20 jaar gevangenisstraf. Mevrouw Mussert kreeg een schadevergoeding van 35.000 gulden, omgerekend zes jaarsalarissen. Dat was voor die tijd een astronomisch bedrag (omgerekend naar huidige maatstaven: 610.000 euro).
NSB-familie
Was het wantrouwen in Mussert opmerkelijk? Nee. Jo Mussert zelf had zich nooit uitgesproken in het voordeel van de NSB en de Duitsers, maar zijn vrouw had dat wel gedaan. Mussert moest zelfs eerder op het matje komen, nadat zijn vrouw op een bijeenkomst een NSB-groet had gebracht.
Zijn twee dochters waren lid van de jeugdafdeling van de NSB. Bij veel mensen stonden de Musserts bekend als een ‘NSB-familie’.
Mussert zelf stond in het leger en bij mensen die met hem werkten als een punctuele, en af en toe was neurotische, vakman. Hij zat al bijna veertig jaar in het leger.
Verraadpsychose
Mussert was niet de enige die slachtoffer werd van iemand met ‘verraadpsychose’. De broer van NSB-topman Rost van Tonningen diende ook in het leger en was adjudant van Koningin Wilhelmina. Bij een inspectiebezoek in Amsterdam werd hij aangevallen door een kapitein. Hij overleefde die aanval wel.
Ook toenmalige burgemeester van Gorinchem, Ridder van Rappard, werd bedreigd door militairen, omdat een familielid betrokken was bij de NSNAP.
De familieleden van Mussert die aanvankelijk niets moesten hebben van de NSB, maakten uiteindelijk, mogelijk mede door de moord op hun vader, een ommezwaai. Zoon Joan, die juist indruk maakte bij de verdediging van Rotterdam, ging uiteindelijk alsnog bij de Waffen SS. Zoon Hans, die tijdens de meidagen nog een tiener was, ging ook bij de Waffen SS en diende zelfs nog in het Duitse leger in Rusland. Beide wisten de oorlog te overleven.
Waarom Mussert?
Een van de vragen die overblijft is ‘Hoe is het mogelijk dat de broer van de NSB in Nederland verantwoordelijk is voor de verdediging van een van de sleutelsteden in Nederland?’ Jo Mussert was opleidingscommandant bij de genietroepen in Dordrecht. Ook had hij een garnizoen van ongeveer 1500 manschappen onder zich.
Hij was korte tijd werkzaam in Den Haag, maar werd teruggestuurd naar Dordrecht. Mussert had praktisch geen veldervaring, maar stond bekend als iemand die de troepen wel kon opleiden.
Niemand in de legerleiding had verwacht dat de oorlog zo snel in Dordrecht zou komen. Vandaar dat werd verwacht dat de positie van Mussert geen enkel probleem zou zijn.
Bronnen:
Voor de totstandkoming van deze terugblik is vooral gebruik gemaakt van Zuidfront, de website waar historicus A.M.A. Goossens uitgebreid terugkeek op de ‘kwestie Jo Mussert’
Historisch Nieuwsblad – De dood van Jo Mussert
Brabantse gesneuvelden – Jo Mussert