STRIJENSAS – Bij een ongeluk met een veerpont in de buurt van Strijensas is Johan Willem Friso, de Prins van Oranje en Stadhouder van Groningen en Friesland vermist geraakt. De zoektocht naar de Prins is nog altijd gaande, maar aangenomen mag worden dat hij niet meer in leven is. Ook een bediende van de Prins wordt nog vermist.
De 23-jarige Prins was aan boord van een veerpont die hem van Moerdijk naar Strijensas moest brengen. Hij zat in een koets, aan boord, toen het weer onderweg omsloeg. Een windvlaag zorgde ervoor dat het schip kapseisde. De laatsten die de Prins gezien hebben, zagen dat hij een van de andere opvarenden beet hield, voordat hij na een hoge golf verdween.
Onderweg naar Den Haag
De Prins was onderweg naar Den Haag om te praten over de omstreden erfenis en de machtsopvolging na de dood van Prins-Koning Willem III, negen jaar geleden. Hij vertrok een paar dagen geleden uit Noord-Frankrijk, nadat hij had meegevochten in de Spaanse successieoorlogen en arriveerde vanmiddag in Moerdijk.
De Prins liet, zoals gebruikelijk, zijn koets op de veerpont rijden. De oversteek verliep in eerste instantie goed. Maar halverwege sloeg het weer om. Vlak voor de haven van Stijen-Sas sloeg het schip om en raakte de prins te water.
Weersverandering
Volgens de veerman Pieter Cornelisse (21) was de Prins aanvankelijk niet van plan om zelf in de koets plaats te nemen tijdens de overtocht. Hij zou in een roeiboot de overtocht maken, maar koos uiteindelijk voor een groter schip. In zijn gezelschap was onder andere de Friese gedeputeerde Onno Boldewijn du Tour, kolonel Hilken en opperhofmeester baron Van Verschuur.
Maar omdat het begon te regenen schuilde hij tijdens de overtocht, samen met enkele anderen in de koets. Omdat de wind draaide naar het noordwesten, moest de veerman de steven wenden, maar de zeilen wilden niet overgaan. Het zorgde ervoor dat uiteindelijk het schip kapseisde en de koets in het water viel.
Een van de kamerheren verklaarde dat de Prins kort voor het omslaan zelf al had geprobeerd om uit de koets te klimmen.
“Toen liet de Prins het portier van zyne koetse openen, gingk ‘er uyt met de Heeren Hilken en Du Tour; maar de pont, met ‘er haast gansch vol water, wierd toen geheel en al over zy gerukt: De Prins hielt een tijd lang den Heer Du Tour vast, die zelf aan een van de portiers der karossen hielt, niet tegenstaande het water bovern de bak stont; mar een golf brak hun handen los en wierp hen naar beude naar den grondt.”
(uit Heraut van Strijen 2011 – no.2 – Gebaseerd op Oud-Archief Klundert 1)
Toen het schip omsloeg wist Du Tour zich vast te klampen aan de portier van de koets. De Prins hield zich op zijn beurt Du Tour vast. Dat lukte totdat een golf ervoor zorgde dat beiden elkaar moesten loslaten.
Tijdens de zoektocht werden Du Tour, twee bedienden en de koetsier zwaargewond teruggevonden.
“De Heer Du Tour, twee voetjongens en de koetsier wierden byna halfdoot geborgen, en de meeste hadden zig aan ’t vaartuyg of aan een touw vat gehouden”
(uit Heraut van Strijen 2011 – no.2 – Halma p. 240)
Onderzoek
De politie van Klundert, waar zowel Strijensas als Moerdijk onder vallen, heeft de zaak in onderzoek. Volgens de officiële regels moet een veerpont door twee volwassen mannen bemand worden en bij slecht weer zelfs door vier. Het schip werd bemand door een volwassene en twee kinderen van 11 en 12.
Dat heeft te maken met de wensen van de Prins zelf, zeggen betrokkenen. De Prins liet kort daarvoor al een ander schip de oversteek maken, met de bagage, richting Rotterdam. De andere veerman is met dat schip meegegaan, op verzoek van de Prins.
(dit artikel gaat verder onder deze advertentie)
Positie
De 23-jarige Prins van Oranje had wel de titel Prins, maar niet de macht van zijn achterneef Willem III. Vlak voor zijn dood, benoemde Willem III zijn achterneef als erfgenaam, maar dat werd niet door alle provinciën aanvaard. Alleen Groningen en Friesland besloten door te gaan met de Stadhouder.
Naar Johan Willem Friso deden meer families aanspraak op de macht, bijvoorbeeld uit Pruisen en Frankrijk. De gesprekken in Den Haag zouden over deze aanspraak gaan.
Wat een mogelijk wegvallen van Johan Willem Friso voor gevolgen heeft is nog niet duidelijk. Zijn vrouw Maria Louise van Hessen-Kassel is hoogzwanger en mogelijk levert dat een mannelijk erfgenaam op.
Hoe ging het verder?
Het duurde uiteindelijk tot 22 juli voordat het lichaam van de Prins wordt gevonden. Een schipper uit Klundert zag het lichaam drijven, niet ver van de plek waar het ongeluk plaatsvond. De schipper haalde het lichaam uit het water en nam het mee naar Dordrecht.
Daar werd het lichaam opgebaard in herberg De Pauw aan de Wijnstraat. Daar werden de ingewanden verwijderd (gebruikelijk, vlak voor het balsemen van het lichaam) en begraven in de Nieuwerkerk.
Dat Dordrecht, als belangrijkste stad van Holland, niets moest hebben van de Prins van Oranje (ze hadden hem immers de rug toegekeerd), bleek wel uit het feit dat de restanten niet werden begraven in de Grote Kerk.
Na het balsemen ging het lichaam naar Friesland, waar ook een begrafenis plaatsvond. De begrafenis is maanden later, op 25 februari 1712.
Anderhalve maand na het ongeluk wordt Willem Karel Hendrik Friso geboren, de latere stadhouder Willem IV. Hij wist de macht over de overigens provinciën weer terug te krijgen, maar dat duurde tot vlak voor zijn dood, voordat alle provinciën weer achter de Oranjes stonden. Daarmee kwam er een einde aan het Tweede Stadhouderloze Tijdperk.
In 2000 werd een monument geplaatst bij Moerdijk voor Johan Willem Friso. In 2011 werd het ongeluk nog groot herdacht, vooral aan de Strijense zijde van het Hollandsch Diep. Toen werd ook een plaquette geplaatst bij Strijensas.
In de vierde aflevering van de Dagvantoen-podcast wordt uitgebreid stilgestaan bij de dood van Johan Willem Friso
Bronnen:
Museum Strijen – Heraut van Strijen – 2011, no. 2 – bladzijde 3 t/m 9
Wikipedia – Johan Willem Friso van Nassau-Dietz
Reformatorisch Dagblad – 04-07-2011 – Dappere prins Johan Willem Friso sterft dramatische dood
Geschiedenis van Zuid-Holland – Verdrinkingsdood Johan Willem Friso Herdacht
De bovenstaande terugblik is slechts een korte terugblik. De Oudheidkundige Vereniging Strijen heeft in 2011, rondom een expositie, een zeer uitgebreid onderzoek gedaan naar het ongeluk dat Johan Willem Friso het leven kostte. De uitkomsten daarvan staan in de Heraut van Strijen, 2011-2
Auteur: Dave Datema
Gepubliceerd op: 21-09-2019
Verhaalnummer: 129