Vier mannen geëxecuteerd na staking Scheepswerf Merwede in Hardinxveld

HARDINXVELD-GIESSENDAM – In Rotterdam zijn vandaag 4 personeelsleden van scheepswerf De Merwede in Hardinxveld-Giessendam gefusilleerd. Het personeel had het werk neergelegd. Nog eens 19 mensen zijn opgepakt en overgebracht naar concentratiekamp Vught, omdat ze de ogen van de Sicherheidsdienst ‘besonderes widerspentig’ (bijzonder opstandig) zijn. Het dorp verkeert in diepe rouw.

De staking was vrijdag nog zonder problemen begonnen. Op De Merwede legden maar liefst 400 man het werk neer. Nog eens 65 man van scheepswerf De Hoop voegden zich erbij, net als 110 werknemers van N.V. Machinefabriek Holland en 35 mensen van ijzergieterij Versteeg.

Maar daar bleef niet bij. Ook gemeenteambtenaren staakten en de busdienst tussen Hardinxveld-Sliedrecht reed niet – hoewel dit volgens de exploitant meer te maken zou hebben met verwachte woedende reacties als er wél gereden zou worden.

Arbeitseinsatz

Het begint allemaal met een onverwachte aankondiging in de krant donderdag dat alle Nederlandse oud-militairen zich vrijwillig moeten melden voor krijgsgevangenschap. Ze worden in Duitsland te werk gesteld in de oorlogsindustrie.

Door de zogeheten Arbeitseinsatz zouden bijna 300 duizend mannen hun gezin moeten verlaten om in Duitsland aan de slag te gaan. Dat nooit, denken ze direct bij machinefabriek Stork in Hengelo, waar 3000 werknemers het werk neerleggen. Daarna verspreidt de staking zich als een vlek door Nederland. Alleen al in Zuid-Holland zijn er stakingen geteld in 12 gemeenten.

Een verzetsgroep uit Dordrecht stuurt donderdag al via de trein pamfletten rond om mensen op te roepen ook het werk neer te leggen en te protesteren tegen het Duitse plan. En zo vallen nog diezelfde avond stakingsoproepen op het perron van station Giessendam-Neder-Hardinxveld. Een dag later ligt het rivierdorp grotendeels plat.

Verrast

De Duitsers zijn verrast door de omvang van de stakingen in Nederland. Mogelijk dat ze daarom op de eerste stakingsdag nog niet ingrijpen. Maar daarna vinden de autoriteiten het welletjes. Op zaterdag komt ‘Kriminalsekretär’ J.W. Hoffmann van de Sicherheitsdienst in Rotterdam naar Hardinxveld en eist bij de bedrijven lijsten van stakers.

Zondag blijkt onder het viaduct over de Nieuweweg een aanplakbiljet te hangen met daarop de oproep om de staking voort te zetten. Daarop halen de Duitsers burgemeester Klaas de Boer van Hardinxveld uit de kerk en geven hem te verstaan dat er bloed zal vloeien als de staking aanhoudt.

De Boer zoekt diezelfde zondag contact met de directeuren van de bedrijven waar wordt gestaakt. Onder andere directeur Joost van der Vlies van De Merwede laat zijn personeel weten wat er dreigt. Maar het helpt niet. Maandagochtend blijven veel werknemers thuis. Daarop neemt de directie van De Merwede de benen.

Overvalwagens

Hoffmann rijdt intussen door het dorp met overvalwagens. Hij komt eerst bij de machinefabriek, waar directeur Caljé hem weet af te poeieren. Als de SD-chef bij De Merwede aankomt, blijken er toch enkele werknemers te zijn gearriveerd. Met de lijst van stakers in de hand arresteert Hoffmann er 19. Vier anderen die dan net aankomen worden ook opgepakt op beschuldiging van ‘staking, aansporing daartoe, verspreiding van pamfletten en andere agitatie.’

De vier die het laatst zijn gearresteerd worden direct naar het kantoor van Hoffmann in Rotterdam gebracht. Daar krijgen ze diezelfde avond de kogel. Het zijn Cornelis Willem de Kok (1889), Cornelis van der Giessen (1904), Dirk Loever (1909) en Jan Willem de Blaey (1914). De andere gevangen genomen medewerkers worden naar Vught gebracht.

Hoe het verder ging:

De vier stakers hadden voor hun terechtstelling een afscheidsbrief mogen schrijven, maar hun dood wordt sneller bekend gemaakt op de werf dan dat de brieven bij de familie worden bezorgd.

De stakingen duurden maar een paar dagen. De Duitsers waren eerst verrast, maar sloegen al snel hard toe. In heel Nederland werden 80 stakers geëxecuteerd. Nog eens 95 mensen vonden de dood door beschietingen tussen stakers en de bezetter. Ook raakten 400 mensen gewond. Als we ook de mensen meetellen die later in strafkampen bezweken aan uitputting komen we op 200 doden.

Niet alleen de represailles zorgden ervoor dat de staking op 3 mei 1943 werd beëindigd. Ook speelde mee dat de staking niet algemener werd. Zo bleven de NS rijden en deden bedrijven in de grote steden niet mee.

Naast bedrijven deden ook boeren mee aan de protesten tegen de Arbeitseinsatz. Ze leverden geen melk aan zuivelfabriken en deelden hun melk gratis uit aan de burgers. Hier en daar lieten ze de melk ook over de weilanden lopen.

De Duitsers zagen Radio Oranje als aanstichter van de stakingen. Op 13 mei 1943 kregen de Nederlanders te horen dat ze hun radiotoestellen moesten inleveren. Wie dat niet deed, moest naar een concentratiekamp.