HOLLAND – De golf van vernieling in kerken, die zich eerst leek te beperken tot Frankrijk, Wallonië en Vlaanderen, heeft dan toch het zuiden van Holland bereikt. In Delft, Brielle, Leiden en Den Haag kerken vernield. Beelden van heiligen worden kapotgemaakt, altaren gesloopt en waardevolle spullen gestolen.
Hoeveel kerken inmiddels het slachtoffer zijn geworden van deze overwegend calvinistische relschoppers is niet duidelijk. Maar waarschijnlijk gaat het om tientallen godshuizen alleen al in het zuidelijk deel van Holland.
Op sommige plaatsen ging de ‘beeldenstorm’ gepaard met geweld. Over aantallen gewonden is niets bekend.
De vernielingen verlopen vaak via een vast patroon. Zodra het nieuws bekend wordt dat er in kerken in steden in de buurt gesloopt zijn, reageren de meeste partijen op dezelfde wijze.
De kerken halen -voor zover mogelijk- hun waardevolle spullen uit de kerk. Het stadsbestuur probeert vernielingen te voorkomen en de calvinisten verzamelen zich juist om zoveel mogelijk schade te veroorzaken.
Delft
De eerste meldingen van slooppartijen in kerken kwamen afgelopen zaterdag uit Delft.
Dat de woede als eerste naar buiten kwam in Delft is niet verwonderlijk. Al twee maanden geleden werd het verzoek gedaan aan het stadsbestuur om de calvinistische predikant Albrecht van der Houff een dienst te laten houden in het Sint Jorisgasthuis. Dat werd afgewezen.
De diensten gingen wel door, buiten de stad, waar het stadsbestuur niets tegen kon doen.
Toen het nieuws van de beeldenstorm in Antwerpen en Amsterdam ook in Delft bekend werd, trokken de eerste relschoppers richting de Oude Kerk. Onder leiding van de rijke Delftenaar Adriaan Menninck werd een begin gemaakt met het slopen van de beelden in de Oude Kerk. Sommige mensen die meededen aan de vernielingen zouden ook betaald zijn om te helpen.
De plaatselijke autoriteiten slaagden erin om de relschoppers uit de kerk te krijgen. Maar die doken later die dag ook weer op bij de Nieuwe Kerk. Ook daar werden ze weggejaagd en werd de wacht verdubbeld.
In de vroege zondagochtend kwamen de beeldenstormers terug om de klus af te maken in de Oude en de Nieuwe Kerk. De koster werd gedwongen om de deuren te openen en alle beelden die nog niet op een veilige plek gebracht waren gingen aan diggelen.
Toen de plaatselijke politiechef om 5 uur ’s ochtends ter plaatse kwam, waren de relschoppers nog volop bezig. Hij slaagde er in om nog wat van de vernielingen tegen te houden.
Bij het Franciscanerklooster werden de beeldenstormers verjaagd. Zij hadden het niet zozeer voorzien op de beelden, maar meer op de voedselvoorraad in het klooster.
Vandaag heeft Menninck namens de beeldenstormers nogmaals het verzoek gedaan om de kerken te openen zodat Van der Houff een preek kan houden. Op dat verzoek is nog niet gereageerd.
Leiden
In de Sleutelstad was het nieuws over de Amsterdamse beeldenstorm al een vrijdag bekend. Op die dag begon het kerkbestuur om alle waardevolle spullen in veiligheid te brengen.
Gisteren hield het stadsbestuur met de politie en lokale ambtenaren een crisisoverleg, toen de koster van de Sint-Pieterskerk kwam melden dat er mensen de kerk waren binnengedrongen. De beeldenstormers werden door de burgemeester en de politie uit de kerk gezet en het gebouw werd gesloten.
Afgelopen nacht kwamen de mannen opnieuw de kerk binnen. Ze vernielden de beelden van de twaalf apostelen. Later in de ochtend werden ook de Onze Lieve Vrouwenkerk en de Sint-Pancratiuskerk toegetakeld.
Volgens lokale bronnen is het nog steeds niet rustig in Leiden. Actievoerders zouden teksten scanderen als “Ook hier moet gebeuren wat elders geschied is.”
Geen enkele kerk in de stad zou ontzien worden. Ook het Franciscanerklooster buiten de stad heeft te maken met zware vernielingen. Ook wordt er op grote schaal gestolen.
Brielle
In Brielle was de situatie gisteren opvallend anders. Daar is het stadsbestuur en het justitiële apparaat juist aanhanger van het calvinisme.
Onder de aanvoerders van de beeldenstorm was politiechef Ewoud Cornelis. Hij zorgde ervoor dat juist de beeldenstormers beschermd werden. Hij kon daarbij rekenen op steun van burgemeester Heyndricks.
De beeldenstormers kregen uitgebreide aanwijzingen. Op die manier ging het interieur van het Sint-Catharinaklooster en het Clarissenklooster eraan, net als het klooster net buiten de stadsmuren in Rugge.
De twee grote kerken, de Sint-Catharinakerk en de Maeslantkerk, bleven voorlopig gespaard, omdat ze vergrendeld waren.
Den Haag
In Den Haag wilde men gisteren op een vreedzame en ordentelijke wijze de kerken ontdoen van de omstreden heiligenbeelden.
Adriaan Menninck, die de afgelopen dagen ook een prominente rol speelde bij de beeldenstorm in Delft, eiste van het Hof van Holland dat ze werklieden beschikbaar zouden stellen om te helpen bij het weghalen van de beelden. Ze beweerden dat ze orders van de autoriteiten hadden om de beelden te slopen.
Het Hof van Holland stuurde twaalf werklui mee om de klus te klaren, in de hoop dat alles zonder problemen zou verlopen.
Dat gebeurde niet. Ondanks bewaking van de kerk, slaagden sommige beeldenstormers er toch in om ook in de kerk te komen. De Grote Kerk en het Dominicaner klooster werden ontdaan van beelden, maar niet op de ordentelijke manier die de autoriteiten voor ogen stond.
Niet overal
De beeldenstorm bleef niet beperkt tot de grotere steden. Ook in Heenvliet, Wassenaar en Voorburg zijn kerken aangevallen.
Maar in andere grote steden in het Zuidelijk deel van Holland, zoals Dordrecht, Rotterdam en Gouda is het tot nu toe rustig gebleven.
Aanleiding
Het is nog niet duidelijk wat de golf van vernielingszucht in ons land heeft veroorzaakt. Als belangrijkste oorzaak wordt de opkomst van het calvinisme genoemd. Veel beeldenstormers zijn aanhanger van deze vorm van protestantisme. De autoriteiten zijn doorgaans rooms-katholiek.
Volgens de calvinisten behoort een kerk sober ingericht te zijn, zonder opsmuk en zonder beelden van allerlei heiligen.
Ook de vervolging en de behandeling van de calvinisten zou daarbij een rol spelen. De protestanten mogen geen eigen diensten houden. Daarom komen ze vaak bijeen in de buitenlucht, de zogenaamde ‘hagepreken’. Wie wordt betrapt kan rekenen op vervolging.
Maar daarnaast speelt sociale ontevredenheid een rol. Het mislukken van de oogst en een blokkade van de Oostzee zorgt voor hoge voedselprijzen en een groeiende armoede.
De katholieke kerk was rijk. De interieurs bevatten veel goud en zilver en dure kunst. Veel relschoppers werden ingehuurd en kregen zelfs een dagloon om mee te slopen.
De eerste problemen ontstonden jaren geleden in Frankrijk, waar de protestantse Hugenoten al in 1560 losgingen in kerken in Rouen en La Rochelle. Nadat de Hugenoten de oorlog werd verklaard, weken velen van hen uit, onder meer naar Vlaanderen en Wallonië.
Niet toevallig ging daar de beeldenstorm verder. Op 10 augustus, ruim twee weken geleden, werd in het Westerkwartier, de zuidwestelijke hoek van het graafschap Vlaanderen, na een hagenpreek de eerste kerk ontdaan van beelden.
Daarna verspreidde de onrust zich over de Zuidelijke Nederlanden. Vaak trokken de beeldenstormers in groepen van stad naar stad of van dorp naar dorp. Begin vorige week bereikten de problemen ook Antwerpen, Gent, Breda en Den Bosch. Daarna kwamen ook de Noordelijke Nederlanden aan de beurt.
Gevolgen
Eerder dit jaar hadden honderden edelen een verzoek ingediend bij Margaretha van Parma, de landvoogdes, om de vervolging van calvinisten af te schaffen. Zij schortte de inquisitie toen tijdelijk op, zodat de edelen hun smeekbede persoonlijk aan koning Filips II konden overhandigen.
De kans dat die smeekbede ingewilligd wordt lijkt door de uitbrak van deze grootscheepse rellen vrij klein. Ook lijkt de politieke rol van Margaretha van Parma zo goed als uitgespeeld, door de ruimte die zij bood aan de adel die het waagden om tegen Filips II in te gaan.
De koning heeft nog niet gereageerd op de onrust.
[column size=one_third position=first ]Hoe ging het verder?
Het duurde nog wel even voordat de rust was teruggekeerd in de Nederlanden. De beeldenstorm in onze regio maakte deel uit wat nu de ‘tweede golf’ genoemd wordt (die in het Westerkwartier maakte deel uit van de eerste golf).
Er kwam nog een derde golf, vooral in het noorden en oosten van ons land. In sommige andere steden vonden opnieuw slooppartijen plaats, zoals Delft en Brielle.
Sommige steden gaven daarna wel toestemming om preken te houden in kerken, vaak uit angst voor nieuwe problemen.
Reactie
Koning Filips II probeerde de orde te herstellen door de Hertog van Alva naar de Nederlanden te sturen. Om zijn leger te betalen werd de Tiende Penning ingevoerd.
[/column]
[column size=one_third position=middle ]
Die belasting zorgde ervoor dat de onvrede met de Spanjaarden alleen maar groter werd.
Landvoogdes Marghareta van Parma was het totaal niet eens met de methoden van Alva en stapte op. De hertog was haar opvolger. Hij maakte korte metten met alle bekende beeldenstormers. Vaak moesten ze al hun bezittingen afstaan. De meeste beeldenstormers sloegen dan ook op de vlucht.
Een paar maanden na de beeldenstorm brak in sommige steden al een opstand uit tegen de Spanjaarden. Maar omdat het nog twee jaar zou duren voordat de rebellen een eerste slag zouden winnen (die bij Heiligerlee), wordt die datum (23 mei 1568) officieel aangeduid als het begin van de tachtigjarige oorlog.
[/column]
[column size=one_third position=last ]
Bronnen:
Dr. J. Scheerder – Stichting Gihonbron (2008) – De Beeldenstorm
RTV Rijnmond – Canon van Vergeten Verhalen – Beeldenstorm raast door Brielle
Wikipedia – Het Franse begin van de Beeldenstorm
Wikipedia – Beeldenstorm
Auteur: Dave Datema
Gepubliceerd op: 01-10-2018
Verhaalnummer: 218
[/column]
https://www.youtube.com/watch?time_continue=55&v=5cTUM1_i2Cw