ROTTERDAM – Het kunstwerk ‘de Emmaüsgangers’ in Boijmans-van Beuningen is mogelijk een vervalsing. De vervalser, Han van Meegeren, is opgepakt in Amsterdam. Hij heeft een volledige bekentenis afgelegd.
Van Meegeren heeft bekend dat hij acht miljoen gulden heeft verdiend met het vervalsen van werken van Vermeer en Pieter de Hooch.
Na de val van nazi-Duitsland vonden geallieerde troepen in Oostenrijk een grote opslag van kunstwerken. In de verzameling van ‘Reichsmarschall’ Heinrich Göring zat ook een tot nog toe onbekend werk van Vermeer. Dat werk was aan Göring verkocht door Van Meegeren.
Tijden het Rijksonderzoek naar het doorverkopen van de kunstwerken, kwam Van Meegeren met zijn opmerkelijke bekentenis. Hoeveel werken van ‘zijn hand’ zijn is niet duidelijk. Alleen ‘de Emmaüsgangers’ is met naam genoemd.
Naast Van Meegeren zijn ook meerdere medewerkers opgepakt. Mocht er inderdaad sprake zijn van vervalsing, dan valt de straf heel wat lager uit dan voor collaboratie. Op vervalsing staat maximaal twee jaar cel, collaboratie kan een lange celstraf of zelfs de doodstraf opleveren.
Van Meegeren aan het werk in zijn atelier. Foto: Nationaal Archief/Anefo (Koos Raucamp)
Topstuk
Het kunstwerk ‘De Emmaüsgangers’ is zonder twijfel het topstuk van museum Boijmans.
Het stuk werd een jaar eerder te koop aangeboden door in Zuid-Frankrijk verblijvende Nederlandse familie. De bekende kunstkenner dr. Bredius onderzocht het stuk en verklaarde dat het een ‘tot nu toe onbekend’ meesterwerk van Johannes Vermeer was.
De aankoop werd begin 1938 aangekondigd door burgemeester Droogleever Fortuyn van Rotterdam. Voor het doek werd een half miljoen gulden betaald. De aankoop leverde nog een staande ovatie op in de raadszaal van het Rotterdamse gemeentehuis.
In de jaren erna trok het doek tal van kunstliefhebbers uit de hele wereld. En niemand twijfelde aan de echtheid.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
‘Fantast’…
De directie van Boijmans-van Beuningen blijft erbij dat het kunstwerk echt is.
“Het onderzoek is nog in volle gang”, zegt waarnemend directeur Ebbinge-Wubben in Het Vrije Volk. “De bekentenis van Van Meegeren vormt nog volstrekt geen bewijs voor de valsheid van de schilderijen.”
“Wat den schilder Han van Meegeren betreft, hij is een fantast, die met een grote wrok jegens het Nederlandse museumwezen is vervuld.”
(Directeur Ebbinge-Wubben van Boijmans-van Beuningen in Het Vrije Volk, 17-07-1945 en 18-07-1945)
Vorige week werd bekend dat in de Rijksdag in Berlijn een boek is opgedoken dat werd geschreven door Han van Meegeren en Martien Beverslui. Voorin werd de volgende opdracht gevonden: ‘Dem geliebten Führer: in dankbarer Anerkennung gewidmet von H van Meegeren.”
Volgens meerdere kranten, en met name De Waarheid, is het hiermee bewezen dat Van Meegeren niet alleen kunstwerken verkocht aan de Nazi’s, maar ook een politieke voorkeur had voor de Duitsers.
…of een genie?
Mochten de beweringen van Van Meegeren kloppen, dan blijft de vraag hoe hij het voor elkaar heeft gekregen dat hij vervalsingen kon fabriceren waar de grootste kunstkenners intrapten.
De bekende schilderijenrestaurateur Van Bohemen uit Den Haag heeft in een interview met het ANP gezegd dat hij er nog steeds vanuit gaat dat het stuk écht is.
“Als het een ‘jong’ schilderstuk was, zou dit bij het verdoeken zijn gebleken. Het craquelé (kleine barstjes) in de versteende verflaag staaft de mening, dat het kunstwerk van oude datum is. Heeft Van Meegeren het vervaardig dat is deze man een geniaal schilder en een geniaal vervalser”
(Nico van Bohemen, ANP, 18-07-1945)
Volgens Van Bohemen is het verder onwaarschijnlijk dat de beweringen van Van Meegeren niet kloppen, omdat zijn zicht de laatste jaren erg slecht is. Ook komt de stijl van ‘De Emmaüsgangers’ niet overeen met de eigen stijl van Van Meegeren.
Hoe ging het verder?
Ondanks alle ‘onwaarschijnlijkheden’ bleek Van Meegeren geen fantast, maar een meestervervalser. Om zijn bewering te staven moest hij van de rechters maar bewijzen dat hij ertoe in staat was om een ‘Vermeer’ te schilderen. En dus maakte Van Meegeren in een tot atelier omgebouwde rechtszaal ‘Christus in de Tempel’.
De rechters waren ervan overtuigd, zeker ook omdat het glaswerk en het kannetje op De Emmaüsgangers ook nog op de schoorsteenmantel van de familie Van Meegeren staan. De meestervervalser kreeg één jaar cel, maar overleed aan een hartaanval voordat zijn straf inging.
Van Meegeren vertelde aan de rechters dat hij de oudheid van de schilderijen kon namaken door bakkeliet, een soort pasta waar vroeger ook vooral telefoons van werden gemaakt, door de verf te mengen. Door het kunstwerk daarna anderhalf uur in de oven te plaatsen, kreeg het de ‘oude look’. Er ontstonden krasjes in de verflaag, die er normaal heel veel jaren over zou doen om er zo oud uit te zien.
De ontdekking van de vervalsingen door Van Meegeren zorgden ervoor dat hij misschien wel een van de bekendste vervalsers van de wereld is geworden. En dat is voor een (miskend) schilder toch niet verkeerd. Na de onthulling werden zijn eigen kunstwerken, ondertekend met Van Meegeren, plots veel meer waard. Saillant: zelfs van zijn werk werden vervalsingen gemaakt.
Bronnen:
De Waarheid – 11-07-1945 – Vondst in de Rijkskanselarij
Het Vrije Volk – 17-07-1945 – Vermeers bleken niet echt
Het Vrije Volk – 18-07-1945 – Van Meegeren: Fantast of genie”?
Tekst: Dave Datema
Gepubliceerd op: 18 februari 2018
Verhaalnummer: 110