DELFT – De machtsstrijd die Holland en Zeeland al meer dan 70 jaar in zijn greep houdt is ten einde. Jacoba van Beieren tekende het vredesverdrag dat nu al de ‘Zoen van Delft’ wordt genoemd, en deed daarmee afstand van al haar aanspraken op de macht. Ze mag wel de titel Gravin van Holland houden.
Door de Zoen van Delft komt er een einde van een poging van een vrouw om een machtsbasis te krijgen in het gebied, waar ze feitelijk recht op had. Ze probeerde meerdere keren, vooral via huwelijken waarbij macht minimaal net zo belangrijk was als liefde. Toch haalde al die huwelijken niets uit en bleef ze met lege handen achter.
Ontstaan
De machtstrijd is ontstaan halverwege de vorige eeuw ontstaan, na de dood van graag Willem IV in 1345. Door de huwelijkspolitiek van zijn vader waren er meerdere partijen die aanspraak maakten op de macht in de graafschappen Holland en Zeeland.
Het machtsvacuüm zorgde ervoor dat er een opstand ontstond tussen twee groepen, de Kabeljauwen (met steun onder de edelen) en de Hoeken (de steden). De laatste jaren ging het conflict vooral tussen voor- en tegenstanders van Bourgondië.
Jacoba van Beieren. Maker: Onbekend (circa 1600).
Jacoba van Beieren kwam elf jaar geleden op het politieke toneel, na de dood van haar vader Graaf Willem VI (de neef van de oorspronkelijke leider van de Hoeken). Zij koos de kant van de Hoeken.
Haar oom Jan van Beieren, de bisschop van Luik, was van mening dat het gebied niet onder de heerschappij van een vrouw kon staan. Hij deed ook een aanspraak op de macht en koos de kant van de Kabeljauwen. Ook kon hij rekenen op de steun van de Roomse Keizer Sigismund.
Om haar machtspositie te verbeteren trouwde Jacoba op 17-jarige leeftijd met Jan IV van Brabant. Dat was al haar tweede huwelijk, nadat ze eerder al weduwe was geworden.
Een eerste veldtocht met Jan van Brabant leverde echter niets op en Jan van Beieren veroverde meerdere opstandige steden als Rotterdam, Leiden en Geertruidenberg.
Intrede te Bergen van Jacoba van Beieren en haar nieuwe echtgenoot Humphrey van Gloucester. Uit: Geïllustreerde geschiedenis van België (1885)
Scheiding
Teleurgesteld wilde Jacoba scheiden van Jan van Brabant. Ze was inmiddels gevlucht naar Engeland, waar ze Humphrey van Gloucester tegenkwam. Hij was regent van Engeland, omdat zijn neefje Hendrik VI te jong as om het land te besturen. Een jaar later trouwden ze. Daarmee had Jacoba wederom een sterke bondgenoot aan haar zijde.
Korte tijd later bleek dat het huwelijk met Jan van Brabant nog helemaal niet was ontbonden. Haar ex-man had na de dood van Jan van Beieren de zeggenschap gekregen over de gebieden waar zij ook aanspraak op maakte. Jan van Brabant werd gesteund door Filips de Goede van Bourgondië.
De ruzie tussen de twee kampen liep zo hoog op, dat Filips Humprey uitdaagde voor een duel. Uiteindelijk zag Gloucester af van het duel en hij vertrok terug naar Engeland en liet Jacoba achter.
Gevangen
Korte tijd later werd Jacoba gevangen genomen. Omdat Filips de Goede het steeds meer voor het zeggen kreeg (en dat vonden de Hoeken maar niks), werd er een ontsnappingsplan op poten gezet. Jacoba beweerde dat ze een bad ging nemen en trok mannenkleren aan. Vermomd liep ze zo het kasteel uit.
Portret Filips de Goede (ca. 1450)
Via Breda, Woudrichem en Vianen kwam ze in Schoonhoven terecht. Daar hadden de Hoeken kort daarvoor de macht gegrepen. Een laatste poging om Filips de Goede te verslaan liep op niets uit. Ze verloor de Slag bij Brouwershaven, ondanks steun van haar ‘echtgenoot’ Humphrey van Gloucester.
De guerrillaoorlog vanuit Schoonhoven, Gouda en Oudewater leverde weinig op. Nadat de Paus eerder dit jaar het huwelijk met bondgenoot Humphrey van Gloucester definitief onwettig verklaarde (Jacoba was nog volgens de kerk getrouwd met Jan van Brabant, toen ze hertrouwde met Humphrey) gaf ze haar verzet op en was ze bereid om de vrede te tekenen. Ze zat financieel aan de grond en had geen medestanders meer.
Filips de Goede
Jan van Brabant was toen ondertussen overleden. Filips de Goede had afgedwongen dat hij erfgenaam was. Hij was dan ook de partij met wie Jacoba moest onderhandelen.
In Delft werd het vredesverdrag van 4.000 woorden opgesteld in het Nederlands en het Frans. Jacoba bleef in naam nog wel de gravin van Holland, maar ze stond alle macht af aan Filips de Goede.
Filips de Goede draagt nu de titel ruwaard van Holland, Zeeland en Henegouwen, wat neerkomt dat hij nu landvoogd is van het gebied. Ook staat vastgelegd dat Jacoba niet meer mag trouwen, zonder toestemming van Filips. De verwachting is dat hij die toestemming nooit zal geven. De termen (scheldwoorden) Hoek en Kabeljauw zijn officieel verboden.
Wat gebeurde er verder?
Vijf jaar later (1433) deed Jacoba ook afstand van haar titel Gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen. Ze stond alleen en zat financieel helemaal aan de grond. Ze kreeg meerdere gebieden toegewezen, om haar te voorzien in haar inkomsten, als Voorne, Tholen en Goes.
Ze zou uiteindelijk nog een keer trouwen, met de Zeeuwse edelman Frank van Borssele. Doordat ze afstand van haar titel had gedaan, had ze geen toestemming meer nodig voor het huwelijk. Haar laatste jaren van haar leven bracht ze door op Slot Teylingen in Voorhout. Daar kreeg ze tuberculose.
Na een huwelijk van nog geen twee jaar overleed Jacoba van Beieren. Ze was in totaal vier keer getrouwd en heeft bijna heel haar leven gezeten in een machtsspel, waarbij het feit dat ze vrouw was een flink nadeel was.
Filips de Goede
Filips de Goede voerde in de Nederlanden veel veranderingen door. Zo werd de Raad van Holland opgericht en stelde hij de eerste Stadhouder aan. Ook stelde hij de eerste Staten-Generaal in, die een soort basis vormde voor wat nu Nederland is.
Zijn achter-achter-kleinkind was Karel van Luxemburg. Hij is inmiddels beter bekend als Karel V of Keizer Karel. Naast de Nederlanden en Bourgondië had hij ook de macht over het Heilige Roomse Rijk (min of meer Duitsland), Spanje en een groot deel van Italië.
Zoen van Delft
Het vredesverdrag dat de naam ‘Zoen van Delft’ had gekregen is nog steeds te zien, bij de Koninklijke Bibliotheek in het archief in Haarlem.
De twisten
Waren de Hoekse- en Kabeljauwse twisten daarmee voorbij? Niet helemaal. In Utrecht kwam het nog een paar keer tot schermutselingen tussen voor en tegenstanders van Filips van Filips de Goede. Ook de Jonker Franssenoorlog (1488-1490) wordt geschaard onder de Hoekse- en Kabeljauwse twisten. Jonker Frans was een roofridder, die Rotterdam wist te veroveren en van daaruit probeerde steden in de omgeving in handen te krijgen, tevergeefs. Hij werd in 1490 opgepakt en in een Dordtse cel gegooid.
Bronnen:
Isgeschiedenis: Sterke Vrouwen – Jacoba van Beieren
Tekst: Dave Datema
Gepubliceerd op: 01 oktober 2017
Verhaalnummer: 11